مەلەك (15 ساڵ) بەوشێوەیە چیرۆكەكەی دەستپێكرد‌و بەبێدەنگی، بەشەرم‌و دڵتەنگییەكی زۆرەوە لەبەردەم پەنجەرەی ئەو خانووەدا وەستابوو، كە خێزانەكەی بەماڵی خۆیانی دەزانن.
وەك زۆرینەی دانیشتوانی گوندەكەی كە بەدووری 60 كم دەكەوێتە باشوری شاری موسڵ لە ناحیەی گەیارە لە عیراق، مەلەك بۆ ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ لەگەڵ خێزانەكەی لە ژێر دەسەڵاتی داعش ژیانی بەسەربرد.
لەتەمەنی 12 ساڵیدا، رۆژانە رووبەڕووی ئەشكەنجەی دەروونی بۆتەوە‌و بەچاوی خۆی ماڵی دراوسێیەكانی بینیووە كە دەتەقێنرانەوە، بینیویەتی كارمەندانی پۆلیس دووردەخرانەوە‌و رووبەڕووی لێدان‌و كوشتن دەبوونەوە، رۆژ لە دوای رۆژی خواردن‌و ئاو‌و كارەبا كەمدەبوونەوە، لە كۆتایی رێگاكەدا مەلەك بێبەش كرا لە ئازادی‌و لە خوێندن، بۆیە ناچاربوو رۆژەكانی لە ماڵەوە بەسەرببات.
"كاتێك رێكخراوی داعش گەیشت، خاڵەكانی پشكنینیان بۆردومان كرد، لە خەڵكیان دەداو كارمەندانی سوپای عیراق‌و پۆلیسی فیدڕاڵیان دەكوشت‌و ماڵەكانیان دەتەقاندەوە، ژیان زۆر خراپ بوو، ئازارمان زۆر چەشت، داعش رێگەی پێنەداین دەربچین، ئەگەر زۆریش ناچاربوینایە دەبوو بەتەواوی خۆمان داپۆشین، رێگەیان پێنەداین بچین بۆ قوتابخانە‌و نەمدەتوانی سەردانی خزم‌و كەسوكارەكانمان بكەین، رێگەیان نەدەدا هیچ شتێك بكەین، بۆ ماوەی سێ ساڵ داپیرمم نەبینی”، بەو قسانە مەلەك باسی ژیانی خۆی كرد لە سایەتی حوكمی داعش.
ساڵی 2014 كاتێك رێكخراوی داعش ناوچەی گەیارەی كۆنتڕۆڵكرد، ئەوكاتە خێزانەكان پیشەكانیان لە دەستدا، مامۆستاو پزیشك موچەیان پێنەدەدرا، زۆرجار چەكدارەكان مەڕو ماڵاتی هاوڵاتیانیان دەبرد، تاكە رێگەی فێركردن بریتی بوو لە پرۆگرامی داعش، بەوهۆیەوە زۆربەی خێزانەكان لێی دوركەوتنەوە.
كچان ناچاربوون جەستەی خۆیان بەتەواوەتی داپۆشن لە كاتی دەرچوونیان لەماڵەوە، تەنانەت چاوەكانیشیان، پێویست بوو هەموو كاتێك كە لەماڵەوە دەردەچوون پیاوێكیان لەگەڵدا بێت، چەكدارانی داعش ئەو گەنجانەیان سزادەدا خێزانەكانیان پێچەوانەی رێنماییەكانی رێكخراوەكە هەڵسوكەوتیان بكردایە.
"پێش داعش ژیانم زۆر خۆش بوو، بەهەشت بوو، دەڕۆیشتم بۆ موسڵ‌و گەیارە بۆ سەردانی خزمەكانمان، دەمتوانی بەتەنها لەماڵەوە دەربچم، بەڵام داعش ژیانمی گۆڕی، داهاتومی وێرانكرد، بێبەشیان كردم لە خوێندن كاتێك ویستم بڕۆم بۆ قوتابخانە".
خێزانەكان لە گوندەكان‌و شارۆچكەی گەیارە بۆ ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ لەلایەن داعشەوە حوكمكران، دوای ئەوە ئۆپەراسیۆنی كۆنتڕۆڵكردنەوەی شاری موسڵ لە دەست چەكدارەكانی داعش لەلایەن هێزە عیراقییەكانەوە دەستیپێكرد، ئەوكاتە هاوڵاتیان رووبەڕووی جۆرێكی تر لە چەوسانەوە بوونەوە، ئەوانەی لە نێوان هێڵەكانی پێشەوەی هێزە عیراقییەكان‌و چەكدارانی داعشدا بوون، دەیانبینی ماڵەكانیان بۆردومان دەكرێت‌و خێزان‌و هاوڕێكانیان دەمرن لە كاتێكدا هەوڵیان دەدا لە شەڕەكان هەڵبێن، گەنجێكی زۆر لە گەیارە بینیویانە باوك‌و براكانیان كوژران، لەلایەن چەكدارەكانی داعشەوە یان لە شەڕی كۆنتڕۆڵكردنەوەی ناوچەكانیان لە دەست چەكدارەكانی ئەو رێكخراوە، مەلەك یەكێكە لەو گەنجانە (1).
لە كاتێكدا زۆرینەی خێزانەكان لەگوندەكەی مەلەك هەڵهاتن، بەڵام خێزانەكەی مەلەك بڕیاریاندا بمێننەوە‌و چاوەڕێبكەن، نەیانزانی ئەو بڕیارە كارەساتێكی زۆر گەورە بەدوای خۆیدا دەهێنێت.
مەلەك باڵاپۆشەكەی لابرد كاتێك ویستی باسی ئەوەبكات چی روویدا؛ "خەڵكێكی زۆر رۆیشتن لەكاتی شەڕەكان، ئێمە لەگەڵ سوپادا ماینەوە، بەڵام دوای ئەوە گولـلەهاوەنێكی چەكدارەكانی داعش بەر ماڵەكەمان كەوت، بەوهۆیەوە دایكم‌و خوشكەكەم لە رێگادا گیانیان لەدەستدا".
باوكی مەلەك (حازم)، دەستی لە ملی كچەكانی كردووە‌و لە بنمیچی ئەو ژوورە دەڕوانێت كە تیایدا وەستاون، "گولـلە هاوەنێك بەر هاوسەرو منداڵەكەم كەوت لە كاتی خەودا، پارچەكانی گولـلە هاوەنەكەی لە سەرییەوە تا كەمەری پێكابوو، كچەكەی دیكەمی فڕێدایە دەرەوەی ژوورەكە چونكە زۆر بەهێز بوو، قژو پێستی هاوسەرەكەم بەتەواوی بە دیواری ژوورەكەوە بوو، دیوارەكەمان پاككردەوە، بەڵام هەركاتێك دێین بۆ ئێرە ئەوەمان بیردەكەوێتەوە كە بەسەر خێزانەكەماندا هات، ئەوەش زۆر دڵتەنگمان دەكات‌و زۆریان بیردەكەین".
دایكی مەلەك‌و خوشكەكەی لەبەردەم ماڵەكەی خۆیان بەخاكسپێردران، مەلەك لەسەر ئەو پارچە زەوییە دەوستێت كە ئێسكی دایكی شاردۆتەوە‌و بیر لەوەدەكاتەوە چۆن بەتەنها جێهێڵراوە دوای ئەوەی گولـلە هاوەنێك بەر ماڵەكەیان دەكەوێت، دایكی گیانی لەدەستدا، باوكی برینداربووە‌و لە نەخۆشخانە چارەسەر وەردەگرێت، بۆیە پێویست بوو چاودێری براكانی بكات لە كەمپێكی ئاوارەكان.
"لەكەمپدا، دۆخەكە زۆر باشبوو هەرچەندە دایك‌و باوكمم لەگەڵدا نەبوون، هەستم بەتەنیایی دەكرد، پێویست بوو گرنگی بە برا بچووكەكەم بدەم، كە شیرەخۆرە بوو، زۆر نیگەران بووم بۆی”. مەلەك وای وت.
ئەو ململانییە ناوخۆییەی لە عیراق هەیە بەهۆیەوە خەڵكێكی زۆر ئاوارە بوون، لە ئێستادا ژمارەی ئەو كەسانەی دەگەڕێنەوە بۆ ماڵەكانی خۆیان روویان لە زیادبوون كردووە، سەرەڕای بەشێك لە كێشە سیاسی‌و ئابورییەكان كە رووبەڕووی وڵات دەبێتەوە، ئەمانە زنجیرەیەك پێكدادانی بەردەوامن كە تووشی نەوەی (2000) بوون، ئەم دەستەواژەیە ئەو كەسانە دەگەرێتەوە دوای داگیركردنی عیراق لەلایەن ئەمریكاوە لەدایكبوون، ئەم رووداوانە كاریگەری زۆریان بەتایبەتی لەسەر گەنجان جێهێشت، رووبەڕووی توندوتیژی بوونەوە، لە خوێندن دابڕان، لەلایەن گروپە چەكدارەكانەوە بەسەرباز گیران.
ناحیەی گەیارە كە لە مانگی ئەیلولی 2016 لە دەست داعش كۆنتڕۆڵكرایەوە، بەشێكی زۆری خەڵكەكەی گەڕاونەتەوە، كۆمەڵگە ناوخۆییەكان سەرنجیان زیاتر لەسەر بنیادنانەوەی ماڵەكانیان‌و ژیانیانە بۆ قەرەبوكردنەوەی خوێندنی فەوتاوی دووساڵیان‌و دۆزینەوەی هەلی كار بۆ پاڵشتیكردنی خێزانەكانیان، خزمەتگوزارییە سەرەكییەكانی وەك ئاو و كارەبا بەگوێرەی پێویست نیە، زۆرجاریش هەرنیە، زۆربەی خەڵك هیچ داهاتێكیان نیە، ئەوەش وایكردووە زۆرێك لە گەنجەكان ببنە ئەندامی ملیشیا ناوخۆییەكان بۆ دەستكەوتنی پارە.
مەلەك یەكێكە لەو هەزاران گەنجەی گەڕاوەتەوە بۆ گەیارە، تەنانەت پێش داعش ژیان بۆ ئەوان سەخت بوو، هەلی كار‌و خوێندن زۆر سنورداربووە، بەشێكی زۆر لە گروپە چەكدارەكان‌و مافیاكانی تاوان هێشتا لەو ناوچانە چالاكن‌و كار لەسەر رفاندن‌و تاڵان‌و تۆقاندنی خێزانەكان دەكەن، داهاتی خێزان پشت بە موچەی حكومەت دەبەستێت لە نێویاندا هێزە ئەمنییەكان.
دوای ئەوەی گەڕانەوە بۆ ناوچەكانیان لە ئێستادا هیوایەكی زیاتر لە نێو گەنجانی گەیارەدا هەیە، بەڵام بەشێكی تر هەستیان وایە ئەو ئاشتییە كورتخایەن دەبێت‌و ئەوان بێ هیوان لە داهاتوویان، چونكە دوو ساڵی خوێندنیان فەوتاوە‌و دۆزینەوەی هەلی كاریش زۆر قورسە.
مەلەك دوای ئەوەی دایكی لەدەستدا كە زۆری بیر دەكات، رووبەڕووی داهاتوویەكی ناڕون بۆتەوە، تائێستا رۆڵی سەرەكی لە خێزانەكە دەبینێت وەك خوشكی گەورە بۆ خوشك‌و براكانی، هەروەها ناتوانێت بگەڕێتەوە بۆ قوتابخانە، بەڵام هیوادەخوازێت رۆژێك لە رۆژان ئەو دەرفەتەی بۆ بڕەخسێت.
"هیواخوازم رۆژێك لەخەو هەڵسم‌و سەرجەم خەونەكانم بەدیهاتبێت، ماڵێكی نوێمان هەبێت، دۆخمان باشتر بووبێت، پارەیەكی زۆرترمان هەبێت، ژیانێكی نوێ كە هەمووشتێك تیایدا سەقامگیر بێت، ئەم هاوینە گەڕاینەوە، تەواوی ئەو خێزانانەی لە كەمپەكەدا بوون پێكەوە گەڕانەوە، ماڵەكەمان وێران بووە بۆیە لە ماڵی باپیرم دەمێنینەوە".
"دەمەوێت بڕۆم بۆ قوتابخانە – دەپرسم ئایا ئەوەدەكرێت؟ ئێستا هەست بە ئازادی دەكەم، دەمەوێت بڕۆم بۆ هەموو شوێنێك چونكە ئێستا ئاسایش بەرقەرارە، بەڵام سەرەڕای ئەمەش من دڵخۆش نیم چونكە دایك و خوشكەكەمم لە دەستدا، من زۆر دڵتەنگم”. مەلەك بەوشێوەیە خەونی ئێستای خۆی وەسفدەكات.
بۆ یارمەتیدانی عیراقییەكانی وەك (مەلەك) لە پێناو هەڵسانەوە‌و دووبارە گەشەكردن لە كۆتایی رێگاكە، رێكخراوی ئۆكسفام كۆمەڵێك بەرنامە‌و راسپاردەی بۆ ئاژانسەكانی هاوكاریی‌و كۆمەك بەخشەكان لە نێو پێشینەی كارەكانیدا دانا، ئۆكسفام داوای یارمەتیدانی ئەو گەنجانە دەكات كە دوو ساڵی خوێندنیان فەوتاوە؛ هەروەها كردنەوەی ئەو بنكانەی گەنجان كارلێكی لەگەڵدا دەكەن، لەگەڵ گەیشتن بە خزمەتگوازرییە سەرەكییەكان، بۆ بەشداریكردنی تەواوەتی گەنجان لە پرۆسەی گەڕانەوە و ئاوەدانكردنەوە و ئاشتەوایی.
تیمی ئۆكسفام ئەو راسپاردانەی لەم دواییەدا پێشكەش بە بڕیار بەدەستەكانی كۆمسیۆنی ئەوروپی‌و پەرلەمانی ئەوروپاو ئیدارەی شانشینی یەكگرتوو بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتی‌و وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیاو بەلجیكا كردووە، كارەكانی ئۆكسفام بۆ گەنجانی عیراق لە مانگی داهاتوودا بەردەوام دەبێت، لەگەڵ رێكخستنی چالاكییەكی گەورە لە بەغدا لە مانگی یۆنیۆ/تەمموز.