مەزهەری خالقی؛ مێژوویەک پڕ لە بونیادی شارستانیەت

جەمال نوری

زیاتر لە نیو سەدە گۆرانی:

‏مەزهەری  خالقی ئه و پیاوەی زیاتر لەنیو سەدەیە خزمەتی گەورەی موزیک و گۆرانی و فۆلکۆری کوردی  دەکات، دەنگێک  گەشتنامەی ژیانە، لە دەنگە ژێکانی ئەم کەڵە پیاوە تەندروست و بەکەڵکەی نەتەوەکەمدا هەست بە بوونی  رۆحێکی ناسک و میهرەبان و خاوەن  بوونی  کوردانەی  دەکەی، لە ناو دییەی چاوەکانیدا  سەدان مۆمی داگیرساو دەخوێنرێتەوە، ئەو چاوێکی سەربردەیی  شکانی تیشکی ئومید و چارەنوسی بەدبەختی وکڵوڵی ئاوارەیی و دەربەدەری  نەتەوەکەی تیا بەرجەستە کراوە. چاوەکەی دیکەشی  بوونی ئیرادەیەکی لەبن نەهاتووی ئیشقی فەرهادی کۆکەن بۆ ناساندنی ئەو ئیشقەی بۆ نیشتمانەکەی وزەی پێدەبەخشێت، ڕێگای هەنگاوەکانی  ڕۆشن دەکاتەوە .

‏گەر لاپەڕەکانی ژیانی ئەم مرۆڤە تەندروستەی نەتەوەکەم هەڵدەینەوە، ئەو ڕاستییە  بەڵگە نەویستەمان بۆ دەردەکەوێت کە ئەم مرۆڤە مەزنە تەنها خاوەن یەک ڕەهەند نییە بۆ خزمەت کردن بەشوناسی  نەتەوەکەی، بەڵکو ئەو فرەڕەهەنده واتە هەرەسەرەتاوە ئەو توانستە شاراوانەی لەخۆیدا بەدیکردوە  تاوەکو لێوەی بتوانێ زیاتر خۆی بۆ خزمەتکردن و دەوڵەمەندکردنی  شوناسی نەتەوەکەی  تەرخان بکات، ئە و یەقین بووە لای  بۆئەوەی بتوانی کولتوورو زمان و فەرهەنگ و دەنگ و موزیک و هونەر دەوڵەمەند بکەی، ئەوا پێویستە لەمەیدانی پرااکتیکدا  قۆڵی مەردایەتی لێهەڵماڵی و دڵسۆزانە شەو بخەیتە سەر ڕۆژ و بەرداوام لەهەوڵی ساغکردنەوەی ئەو  فەرهەنگ و کولتوورو زماندا بیت کە نەتەوەیەک خۆی بەخاوەنی دەزانێت کەلەئێستاداخاوەنی نیشتمانێکی خۆی نیە و پەرت پەرت و  دابەش و داگیر کراوە ، کەوابێ نەتاوەیەک لەناوچەی ڕۆژ هەڵاتی ناوەڕاست دا خۆی بە کۆنترین مێژووی شارستانێتی گەلانی ناوچەکە دەزانێت ، چۆن لەئێستا بۆ دوژمن و دۆست و نەیاراکانی دەسەلمێنێت کە ئەم گەل و نەتەوەیەی ئێستای کە کوردە، خاوەن ئەم شارستانییەتە کۆن و مرۆڤانەیەیە .

مەزهەری خالقی و هەستکردن بەبەرپرسیارێتی :

‏بۆ شیکارو سەلماندنی  ئەو شارستانیەتە کۆنەی نەتەوەکەی  ، مەزهەری خالقی  لەناو قوڵایی دەسڵاتی  سەردەستی  نەتەوەی فارسدا  بەو پەڕی لەخۆبوردووانە  هەستی بە گرانی ئەرکەکانی سەرشانی خۆی کرد بەرامبەر بە نەتەوەکەی ،  ئەو لەوە حاڵی ببووە لەو قۆناغ و دەستپێکی کارەکانیدا دەیزانی  بۆ شان خسە بەر ئەرکێکی وەها گران و پڕ لە گرێ و گوڵ ، شونخونی  پیاوی ڕۆژە سەختەکانی خۆی دەوێ ، کە بۆ نەگبەتی گەل و نەتەوەکەی لەو قۆناغەدا کەس و ڕۆڵە دلسۆزو خاوەن بەهرەکانی نیشتمان   بە پەنجەکانی دەست  دەژمێرا ، بۆیە زۆررین قورسایی دەکەوتە سەرشانیان  تاوکو شەڕی  ساغکردنەوەی  ئاو شوناسەی نەتەوەکەی بکات ، لەگەڵ کێشدا  لەگەڵ نەتەوەی فارس و عەرەب و تورک ، کە  جورێک لە تێکەڵکێشی و بەرکەوتن و پێکەوەیی  کارتێکردن هەبووە  لەگەڵیاندا،کە ئەم ئێستا ئەوان  خاوەن پارەن و نەتەوەکەی ئێمەش بێ پارە .

‏مەزهەری خالقی و ساغکردنەوەی  دەنگی کوردی :

بۆ درێژە دان بە ئەرکە سەخت و دژوارەکەی، بۆ ساغکردنەوەی  ئەوەی کەنەتەوەکەی خاوەن کۆنترین شارستانیەتە، پەیی بە کاریگەری و ڕۆڵی  گشتگیرانەی میدیا برد، بۆ ئیشکردنی لەساغکردنەوەی بەرنامە ئەنترولۆجیەکەی چون  دەیزانی بۆئەوەی نەتەوەیەک  بوونی خۆی بسەمێنێ و بەزیندوویی بمێنێتەوە  پێویستی بە  چۆنێتی و چەندایەتی ڕاگەیاندن و کاری میدیایی دەبێت  ، بەتایبەت لەو سەروەختەی سەرەتای کارکردنی خالقی لەناو ئیزگەو ڕادیۆی کوردیدا، هەڵبەتە خالقی دەیزانی  ڕاگەیاندن و کاری میدیایی و ئیزگە زمانێکی جیهانی یە و ڕۆڵی بەئەندازەی موزیک  گەورەترە بۆ ئەوەی شوناسی خۆت بسەلمێنی  ، هەربۆیە  ووریایانە هەردوو چەمکی ئاوێتەکرد لەناو یەکدی دا  واتە ڕاگەیاندن و موزیک  پێکوە وەک دوانەیەکی لێک دانەبڕاو  لەخۆیدا بەرجەستەی کرد تاوەکو سەنگێکی بەهێزتری هەبێت کاتێک دەیەوێ لەناو گەلانی تری ناوچەکەدا ، کێشە گەورەکانی ئینسانیەت، نەمری، بەختەوەری، ئازادی ویەکسانی، لە چاوی  موزیک و ڕاگەیاندنی لە دەنگی نەتەوەکەیدا  بخوێننەوە ، کەلەناو قوڵترین شارستانیەتی گەلانی تری ناوچەکەدا لەململانێدایە، ئەو  وەک کوردێک ، زیرەکانە  هاتە مەیدانی  ئەم کێشمەکێش و  شەڕەوە ، شەڕ بەمانای  تێکشکاندن و لەناو بردن نا  لەڕووی ئۆرگانیەوە  بەڵکو  شەڕ لە ڕووانگەی  بوونی هێزی  خود ئاگایی کورد خۆیەوە  بتوانێت  ململانێیەکی شارستانیەت بکات لەگەڵ گەلانی ناوچەکە و پێیان بسەلمێنێ کە نەتەوهی کورد لەمێژینە ترین نەتەوەی ناوچەکەیە ، خۆئەگەر ئەم کارەش نەکرابێ خۆ توانیویەتی  یان نەیهێشتوە  ، کلتورو فەرهەنگ و زمان و کەدەپورەکەی  بکەوێتە ژێر کاریگەری کلتوری گەلانی سەردەست لە پەنجا شەست ساڵی ڕابردوودا . ، بەجورێک وەها کاریکردوە  ئەو گەلانەش ناچاربن گوێ بۆ کلتورو فەرهەنگ و زمان و ئەدەب و موزیک و هونەری کوردی بگرن  کە ڕەسانیەتیەکی بە خۆوە بینیوە . ئەمەش لە و کاتەوە دەست پێدەکات کە مامۆستا مەزهەری خالقی  لەڕادیۆ و ئیزاعەی کوردی  کرماشان و پاشان ڕادێۆ و ئیزاعەی کوردی تاران توانی  خزمەتێکی هێجگار گەورە بکات بە بواری موزیک و گۆرانی و فۆلکلۆر و کەلەوری کوردی ، لەڕێگای تۆمارکردنی   گۆرانیەکانی بەشێوەیەکی ئەکادیمی و زانستی و هونەری ، بەجورێک هەر نەیارێکی کورد گوێبیستی ئەم دەنگە ئەفسوناوییە کوردیە ڕەسەنە ببێ  دەزانێت  لەپشت ئەو دەنگەوە شارستانیەتێک  بوونیات نراوە  و بوونی هەیە .

تۆمارکردنی  دەنگ لەڕێگای ووتنی گۆرانیە ڕەسەنە کوردیە فۆلکلۆریەکان  یان  دانانی ئاوازە کوردیە فۆلکلۆریەکان  و بەرجەستەکردنیان لە دەنێکی پاکی کوردانە و پاشان  بەکارهێنانی شیعری  کلاسیکی یە کوردیەکان  لەم سەردەمەش دا  تۆمارکردنی گۆرانی  لێتان نابینەوە  لەشیعری  شاعیری گەوره ی  هاوچەرخی نەتەوەکەی   مامۆستا شێرکۆ بێکەس  دەهێنێ و لەبەرگێکی کوردانە  کە مۆرکە ئەسەڵە کوردیەکەی بەدەنگی زۆڵاڵی  لێدەدات و دەکەوێتە ناو ململانێی شارستانیەتەوە لەگەڵ  ئەو گەلانەی لەناوچەکەدان .لەڕێگای کارکردنی لەڕادێو و ئیزاعەی کوردیەوە  لەتاران ،

هەڵبەتە ئەمە کارێکی هەرواساناو سەرپێیانە نەبووە

بەڵکو بەپێچەوانەوە  بەرنامە ڕێژی بۆ کردوە و ڕۆژ لەدوای ڕۆژ خەمی گەورەی ئەوە بووە هەمیشە لەبەرامبەر گەلانی ناوچەکە خاوەنی بوونی خۆی و شوناسی کوردانەی خۆی بێت . ئەم ئەرک قورسە لەڕێگای دەنگ و گۆرانی و مویکی کوردیەوە  تەوزیفکرد ، بۆ ڕۆژێک ڕێگای بەخۆی نەدا گۆرانیکی  گەلێکی تر بلێتەوە و شانازی پێوە بکات  بەپێچەوانەوە ، ئەو لەهەوڵی  ساغکردنەوەی ئەو کلتورە دەوڵەمەندەی نەتەوەکەیدا بووە .

کەمێژووکەی شۆڕبۆتەوە بۆ بەر لە دووهەزارو حەو سەدو بیست ساڵ پێش لەدایک بوونی  حەزرتی مەسیح .

 خالقی  و ئەنستویتی  کەلەپوری  کورد :

  مەزهەری  خلقی  دوای ئەوەی  پڕ بە پڕی تەمەنی خزمەتێکی گەورەی بەدنیای گۆرانی و موزیکی ڕەسەن و کەلەپورو فەرهەنگ و زمان و ئەدەب و هونەری  نەتەوەکەی  کرد ، لەئێستادا  قۆناغی تەمەنی  ڕێگای نادات  لەڕێگای موزیک و گۆرانیەوە درێژە بە ئەرکە گرانەکەی سەرشانی بدات  ، بەڵام دەستەوەستان دانانیشی و دوای ئازادکردنی بەشێکی نیشتمانەکەی لەباشوری کوردستان  ، بەو پەڕی سەربەرزانەوە درێژەی بە کارە پیرۆزەکەی سەرشانی دەدات  و لەئێستادا  بەرپرسی  دەزگایەکی ئەکادیمی  فەرهەنگی  کوردولۆجی و کەلەپوری  کوردە  بەنێوی   "ئەنستیوتی  کەلەپوری  کورد" لەسلێمانی پایتەختی  ڕۆشنبیری   .

  ‏لەم ڕێگایەوە دەیەوێ  بناغەیەکی  تەندروست دابڕێژێ  بۆ ناسینی  شوناسی کورد  و بەزیندوو هێشتنەوەی  شارستانیەتە مێژوویەکەی .