گوناهـ و سزا له شانۆنامه‌ی"بۆ دۆزه‌خ، ئه‌ی بێگوناهان "
پشتیوان عه‌لی
سه‌ره‌تا ده‌بێت ئه‌وه‌بڵێم له‌بنه‌ڕه‌تدا ئه‌م هه‌وڵه بچوكه‌ی ئێمه بۆ ئه‌وه‌یه له‌ناوه‌رۆك و ماناو ڕه‌مزه‌كانی ناو شانۆییه‌كه بدوێین. قسه‌كردن له‌سه‌ری وه‌ك ده‌قێكی شانۆیی جێده‌هێڵین بۆ ئه‌وانه‌ی سه‌روكاریان له‌گه‌ڵ شانۆدا هه‌یه‌و تایبه‌تمه‌ندی ئه‌و بواره‌ن.
یه‌كه‌م: نیگا كلاسیك و باوه‌كه هه‌میشه واده‌خوازێت تاوانێكت كردبێت بۆئه‌وه‌ی پێی بچیته دۆزه‌خ- زیندانه‌وه و وه‌ك تاوانبار بناسرێیت،به‌ڵام له‌دونیای نوێدا ئه‌وه‌ی گوناهباربیت و بچیته زیندانه‌وه پاساوێكی ناوێت،چونكه دونیای ئه‌مڕۆ یاخود ئه‌م جیهانه خۆی دونیایه‌كی كافكاییه به‌و مانایه‌ی به‌یانییه‌ك هه‌ڵده‌ستین و بێئه‌وه‌ی هیچمانكردبێت تاوانبارین و خۆمان له‌زیندان یان له‌به‌رده‌م دادگادا ده‌بینینه‌وه...به‌ڵام جیاوازی جۆزێف كای كاراكته‌ری ڕۆمانی "دادگایی" كافكا، له‌گه‌ڵ مسته‌فا ڕێبه‌ردا ئه‌وه‌یه بۆ نموونه جۆزێف ده‌زانێت تاوانباره، به‌ڵام نازانێت تاوانه‌كه‌ی چییه، به‌ڵام له‌بنه‌ڕه‌تدا ڕادیكاڵییه‌تی مسته‌فا له‌وه‌دایه هیچ هه‌ستێكی به‌گوناه نییه‌و هۆشیاره به‌وه‌ی گوناهبار نییه.
له ئه‌زه‌لدا هه‌ستكردنی مرۆڤ به‌تاوانباریی و گوناهكاری ڕیشه‌یه‌كی میتافیزیكی و تیۆلۆژی دێرینی هه‌یه‌و له"ئاده‌م و حه‌واوه" ده‌ستپێده‌كات. گه‌رچی ئه‌وه‌ی مامۆستا ئاینییه‌كه له‌م شانۆنامه‌یه‌دا جه‌ختی لێده‌كاته‌وه هه‌ستكردن به‌گوناهی تایبه‌تییه، واتا شتێكه ته‌واو زاتی و سوبێكتیڤ...ئه‌مه‌ش ڕوانگه‌یه‌كی نوێیه بۆ تاوان و واتای ئه‌وه‌یه ئێمه وه‌ك مرۆڤی مۆدێرن چیتر باجی یه‌كه‌م گوناه ناده‌ین،كه باوكه ئاده‌م كردوویه‌تی، به‌ڵكو شته‌كه سوبێكتیڤانه‌یه‌و ئێمه ده‌بینه هه‌ڵگرو دیاریكه‌ری تاوان و سزای تایبه‌ت به‌خۆمان،واتا خۆمان شاهید ده‌بین به‌سه‌ر تاوانه‌كه‌ی خۆمانه‌وه...
ده‌قه‌كه له‌سه‌ر ئاستی هه‌ردوو تێمای"گوناه و سزا" تازه‌یه‌و ڕوانگه‌یه‌كی ناباومان ده‌رباره‌ی خواستی "گوناه و سزا" پێده‌ڵێت. له ڕوانگه باو و دینییه‌كه‌دا گوناه به‌هۆی یاخیبوون و به‌ره‌ڵڵا كردنی نه‌فس و ئاره‌زووه‌وه ڕووده‌دات،ده‌توانین بڵێین گوناهكردن بریتییه له له‌خشته‌بردن،واتا كرده‌یه‌كی ته‌واو شه‌یتانییه. وه‌ك گوتمان گوناه چه‌مكێكی دێرینه‌و له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م یاخیبوونی ئاده‌مدا ده‌بێته به‌شێك له‌ئاكاری مرۆڤ به‌گشتی. له‌بنه‌ڕه‌تدا هه‌وڵی دین بۆ ئه‌وه‌یه مرۆڤ له‌چیرۆكی سنوربه‌زاندنی ئاده‌م په‌ند وه‌ربگرێت چیتر له‌میوه‌ی قه‌ده‌غه نه‌خوات و به‌پاكی بمێنێته‌وه، واتا مرۆڤ تا له‌ژیاندایه ده‌بێت هۆشیاربێت تاوانێكی تر نه‌خاته سه‌ر تاوانی یه‌كه‌م. به‌ڵام هێنده نابات پێگه‌ی میتافیزیكییانه‌ی به‌هه‌شت و جه‌هه‌نه‌م هه‌ره‌س ده‌هێنێت و مرۆڤ دووباره بێگوێیی ده‌كات و قابیل هابیلی برای ده‌كوژێت. واتا له‌گه‌ڵ یه‌كه‌م كرده‌ی تاوان له‌سه‌ر زه‌وی مرۆڤ ده‌بێته خاوه‌نی گوناهی سوبێكتیڤ و تایبه‌ت به‌خۆی. ده‌توانین بڵێین له‌گه‌ڵ كوشتنی "هابیل" به‌ده‌ستی "قابیل"ی برای له‌سه‌ر زه‌وی، یه‌كه‌م دیارده‌ی سه‌رهه‌ڵدانی تاوانی سوبێكتیڤانه له‌دایك ده‌بێت. به‌پێی ڕوانگه دینییه‌كه مرۆڤایه‌تی به‌درێژایی مێژوو له هه‌وڵدایه له‌م تاوانه یه‌ك له‌دوای یه‌كانه پاكبێته‌وه،به‌ڵام ئێمه له‌سیستمی نوێدا نه‌ك پاك نابینه‌وه،به‌ڵكو هه‌موو هه‌وڵێكی مرۆڤ بۆ ئه‌وه‌یه به‌رده‌وام هه‌ستی تاوان و گوناه بژی. دین فه‌رمان ده‌كات به‌نه‌كردنی گوناه،به‌ڵام سیستمی نوێ فه‌رمان به‌كردنی گوناه ده‌كات.له‌سیستمی نوێدا مرۆڤ به‌مانا دینییه‌كه‌ی ده‌چێته نزیك شه‌یتانه‌وه و گوناهباری هه‌ڵده‌بژێرێت و وه‌فادار ده‌مێنێته‌وه. به‌وپه‌ڕی بڕواوه خۆی تاوانی خۆی هه‌ڵده‌بژێرێت و دیاریده‌كات و جه‌خت له گوناهباریی و سزای خۆی ده‌كاته‌وه. به‌مه‌ش نه‌ك له‌گه‌ڵ دیندا ناكۆك ناكه‌وێته‌وه،به‌ڵكو خواستی دینی تێرده‌كات، چونكه به‌هه‌مان مه‌فهوومی دینی ته‌نیا ڕێگای پاكبوونه‌وه‌ی مرۆڤ هه‌ستكردنی به‌رده‌وامه به‌گوناه.
لێره‌وه تێده‌گه‌ین سیستمی نوێ له هه‌وڵدایه ئاڕاسته‌ی مێژوو له‌سه‌ر هه‌مان چیرۆكی هابیل و قابیل دووباره بكاته‌وه و مرۆڤایه‌تی بخاته‌وه سه‌ر ڕێڕه‌وی یه‌كه‌م تاوانی سوبێكتیڤ له‌سه‌ر زه‌وی. به‌ڵام ئه‌مجاره به‌كۆمه‌كی دین و به‌سود وه‌رگرتن له‌هه‌ست و تاوان و گوناهی دینی.
لێره‌دا له‌م شانۆییه‌دا پاڵنه‌ره‌كانی هه‌رچییه‌ك بن "گوناه" كرده‌یه‌كی ته‌واو سوبێكتیڤ و كه‌سییه‌و خۆت گوناهی خۆت هه‌ڵده‌بژێریت و سزای خۆت دیاریده‌كه‌یت. جیاوازییه‌كه ئه‌وه‌یه له‌دیندا سزاكه سه‌پاوه و دیاریكراوه، به‌ڵام لێره‌دا له‌م شانۆییه‌دا خۆت سزای خۆت دیاری ده‌كه‌یت. واتا ئازادی ئه‌وه‌ت هه‌یه خۆت گوناهی خۆت و سزای خۆت دیاریبكه‌یت. جیاوازییه‌كی تری دین له‌ڕواڵه‌تدا له‌گه‌ڵ سیستمی نوێدا به‌ڕوانینیان له‌گوناه و سزا ده‌رده‌كه‌وێت، به‌وه‌ی سیستمی نوێ دیاریكردنی سزا له‌ده‌ستی دین ده‌رده‌هێنێت و ده‌یداته‌وه ده‌ستی مرۆڤ خۆی. ئه‌مه‌ش ده‌رخه‌ری یه‌ك ڕاستییه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه شانۆییه‌كه باس له‌گۆڕانكارییه‌كی بونیادی ده‌كات كه به‌سه‌ر چه‌مكی سیستم-ده‌وڵه‌ت،گوناه و سزادا هاتووه. سیستم-ده‌وڵه‌ت. له‌مانا باو و كۆنه‌كه‌دا له‌سه‌ر په‌یڕه‌وه دینییه‌كه داڕێژرابوو،به‌و مانایه‌ی ئه‌وه‌ی گوناهی ده‌كرد و لاده‌ربوو نه‌یده‌توانی بێته ناو سیستمه‌وه و ببێت به‌هاوڵاتی، به‌ڵام ئه‌مڕۆ سوبێكت ته‌نها به‌هۆی كردنی تاوانه‌وه ده‌توانێت ئه‌و مافه وه‌ربگرێت. وه‌ك تێكسته‌كه‌ی "به‌ختیار عه‌لی" پێمانده‌ڵێت سیستمی نوێ نایه‌وێت له‌سه‌ر ئه‌م په‌یڕه‌وه كۆنه بژی، به‌ڵكو هه‌موو ده‌بێت تاوانی خۆمان هه‌بێت بۆئه‌وه‌ی بتوانین له‌م سیستمه‌دا خاوه‌نی ماف بین و قه‌بووڵبكرێین. لێره‌دا گوناه وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌دیندا هه‌یه سزاو پاكبوونه‌وه‌ی به‌دوادا نایه‌ت،به‌ڵكو گوناهباریی مه‌رجی هاوڵاتیبوونی به‌دوادا دێت... سیستمی نوێ كه نایه‌وێت له‌سه‌ر ئه‌م تاوانه كۆنه بژی بۆئه‌وه‌یه تاوانی یه‌كه‌م سوبێكتیڤ و زاتی بكاته‌وه و هه‌ر یه‌ك له‌ئاستی خۆمانه‌وه به‌كردنی تاوانێك هه‌ستین، گوناهێك ده‌خوازێت كه ته‌واو مۆدێرن و سه‌رده‌میانه‌بێت، واتا له‌گه‌ڵ بوونی سه‌رده‌میانه‌ی مرۆڤدا هاوكات بێت. بۆنموونه خیانه‌ت بێت له‌و شوێنه‌ی كاری لێده‌كه‌ین، وه‌ك نووسه‌ر له‌دیمه‌نی سوتاندنی كتێبخانه‌ی شاره‌كه‌دا به‌ده‌ستی مسته‌فا ڕێبه‌ر نیشانمان ده‌دات. خیانه‌ت بێت له‌و كه‌سه‌ی له‌گه‌ڵیدا ده‌ژین، وه‌ك ئه‌وخیانه‌ته‌ی هاوسه‌ره‌كه‌ی مسته‌فا به‌درێژایی ژیانی ژن ومێردایه‌تی له مسته‌فای كردووه.
كه واتا ئه‌مڕۆ ئێمه له‌به‌رده‌م ده‌قێكی نوێداین،كه ته‌واو له‌سه‌ر پێچه‌وانه‌كردنه‌وه‌و لادان و ئیشكردنی نوێی مێژوو وه‌ستاوه و ئه‌و مێژووه‌ی گوناه و سزای له‌سه‌ر دامه‌زراوه پێچه‌وانه ده‌كاته‌وه. به‌مانای ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر "به‌ختیار عه‌لی" تێماو بونیادی شانۆییه‌كه‌ی به مانا ته‌قلیدی و دووباره‌كه‌ی گوناهی دینیی بنووسیایه ده‌بوو تایتڵه‌كه‌ی به‌مجۆره دابڕێژێت" بۆ دۆزه‌خ،ئه‌ی گوناهكاران" چونكه ڕوانگه‌ی مێژوویی و ئه‌ده‌بیی ئێمه هه‌میشه ڕوانگه‌یه‌كی باو و ئاینیی بووه بۆ"گوناه و سزا"و به‌رده‌وام گوناهكارانی خستۆته دۆزه‌خه‌وه. به‌ڵام "به‌ختیار عه‌لی" به‌م شانۆنامه‌یه‌ی پێمانده‌ڵێت كاركردی مێژوو گۆڕاوه و چه‌مكی گوناه و سزاش گۆڕانكارییان به‌سه‌ردا هاتووه. به‌پێچه‌وانه‌ی ڕوانگه كلاسیكییه‌كه لێره‌دا گوناهكاره‌كان ده‌بنه هاوڵاتی و بێ گوناهه‌كان ده‌چنه دۆزه‌خ. پرسیاره‌كه ئه‌وه‌یه بۆ ده‌چنه دۆزه‌خ؟ وه‌ڵامه‌كه‌ی ئه‌وه‌یه،چونكه وه‌ك مسته‌فا ڕێبه‌ر ناوكێكی ڕه‌قیان هه‌یه‌و نایانه‌وێت بچنه ژێر فه‌رمانه‌كانی سیستمێكی دیاریكراوه و هه‌ستی گوناه بژین و كۆیلایه‌تی بكه‌ن...جیاوازی مسته‌فا ڕێبه‌ر له‌گه‌ڵ مرۆڤی ئه‌مڕۆدا ئه‌وه‌یه،كه مرۆڤی ئه‌مڕۆ هه‌ستێكی به‌رده‌وامی به قه‌رزاری هه‌یه،به‌ڵام مسته‌فا ڕێبه‌ر هیچ هه‌ستێكی به‌گوناه و قه‌رزاری نییه. ڕه‌نگه لێره‌دا پرسیارێك خۆی زه‌قبكاته‌وه.جێی خۆیه‌تی بپرسین،كه سیستمه‌كه چیتر به‌شێوه ئاینیی و باوه‌كه له‌كرده‌ی "گوناه" ناڕوانێت ئه‌ی بۆ له‌تێكسته‌كه‌دا مه‌لایه‌ك شان به‌شانی دكتۆرێكی ده‌روونی و ڕۆژنامه نووسێك ڕۆڵێكی به‌رچاو ده‌گێڕێت و وجودی هه‌یه؟. به‌بڕوای من ئه‌وه‌ی كه مه‌لایه‌ك له‌ناو سیستمه‌كه‌دا كارده‌كات له‌به‌رئه‌وه‌یه كه‌مێژووی ئایین وه‌ك كاركردی سیستمی نوێ مێژووی سزادان و گوناهباركردنه، ئه‌وه‌ی كه‌مه‌لایه‌ك له‌م تێكسته‌دا وجوودی هه‌یه به‌ته‌نها بۆئه‌وه نییه بڵێین سیستمی نوێ هێشتا كرده‌یه‌كی میتافیزیكییه‌و پێیه‌كی له‌ناو ئه‌فسانه‌دایه‌و به‌جۆرێكی تر خزمه‌تی فاشیزمی دینی ده‌كات،به‌ڵكو بۆ ده‌رخستنی ئه‌وه‌یشه كه‌سیتمی نوێ هه‌موو ڕیشه میتافیزیكی و ئاینییه‌كانمان ده‌رهه‌ق به‌گوناه و سزا تیا زیندوو ده‌كاته‌وه. لێره‌وه ئایین شكسته‌كانی خۆی له‌ڕێگه‌ی ئه‌م سیستمه نوێیه‌وه ده‌گۆڕێت بۆ سه‌ركه‌وتن. ئه‌وه‌ی كه ده‌ڵێین سیستمی نوێ له‌كرده‌ی ئاینیی و میتافیزیكییه‌كان دانابڕێت،له‌به‌ر ئه‌وه‌یه كه‌بڵێین ئه‌و جیاوازییه ڕیشه‌ییانه‌ی كه باسمانكرد بۆ ئه‌وه‌نییه ئه‌م سیستمه نوێیه له‌دین جیاببێته‌وه،به‌ڵكو بۆئه‌وه‌یه به‌یاسایی بكات. به‌پێی په‌یڕه‌وه دینییه‌كه جاران یاسا بۆ ئه‌وه‌بوو تامردن به‌ترسی كردنی گوناهێكه‌وه بژین و لانه‌ده‌ین، به‌ڵام ئه‌مڕۆ یاسا خۆی بریتییه له‌لادان-گوناهكردن. واتا ڕۆیشتنه‌وه بۆ ناو هه‌مان مه‌نزوومه‌ی دینیی. له‌دونیای نوێدا گۆڕینی ئه‌م چه‌مكه له‌بنه‌مایه‌كی دینی میتافیزیكییه‌وه بۆ زاراوه‌یه‌كی نوێ و یاسایی به‌مانای ئازادی مرۆڤ نایه‌ت، به‌ڵكو به‌مانای باڵده‌ستی هه‌مان ئه‌قڵییه‌تی كۆنتڕۆڵكار دێت. به‌ختیار عه‌لی له‌گوتاری "گوناه له‌مۆدێرنه‌دا" زۆر جوان ده‌ستنیشانی ئه‌و ئه‌قڵه میتافیزیكییه كۆنتڕۆڵكاره له‌دونیای نوێدا ده‌كات و ده‌ڵێت: "گۆڕینی ئه‌م چه‌مكه له‌بنه‌مایه‌كی دینییه‌وه بۆ زاراوه‌یه‌كی یاسایی هاوڕێ بووه به‌سنوور دانانێكی سه‌خت بۆ ئازادییه فه‌ردییه‌كان". لێره‌دا مه‌به‌ست له‌و ماشێنه كۆنتڕۆڵكاره‌یه كه كاراكته‌رێكی وه‌ك مسته‌فا ڕێبه‌ر له شانۆییه‌كه‌دا ڕووبه‌ڕووی ده‌بێته‌وه،چونكه له‌سیستمی نوێدا ئه‌وه‌ی بوونی مرۆڤ كۆنتڕۆڵ ده‌كات، هه‌ستكردنی به‌رده‌وامیه‌تی به‌گوناه.لێره‌دا گوناهبار بوون ناوێكی تره بۆ كۆیله‌تی و ته‌سلیم بوون. ئه‌مڕۆ ده‌زگا ئایدیۆلۆژییه‌كانی ده‌وڵه‌ت- دین چیتر به‌و ئاڕاسته‌یه‌دا كارناكه‌ن، كه مرۆڤ به‌پاكێتی و له‌ده‌ره‌وه‌ی سیستم بهێڵنه‌وه، به‌ڵكو له‌سه‌ر دیاریكردن و قه‌رزاركردنی و په‌یوه‌ستبوونی كارده‌كه‌ن، تاكو به موتڵه‌قی وه‌ك گوناهبارو هاوڵاتی گوێڕایه‌ڵ بمێننه‌وه. ئه‌مه له‌ناواخندا په‌یوه‌ندییه‌كی زۆری به شێواندن و سنورداركردنی ئازادیشه‌وه هه‌یه. بۆنموونه مسته‌فا ڕێبه‌ر ئازاده له‌وه‌ی چی گوناهێك هه‌ڵده‌بژێرێت و چی سزایه‌ك بۆخۆی دیاریده‌كات، به‌ڵام ئازادنییه له‌وه‌ی كه‌بڵێت من گوناهبارنیم.
دووه‌م: تێكسته‌كه جه‌خت له‌وه ده‌كاته‌وه كه سیستمی مۆدێرن چیتر له‌سه‌ر ئه‌و چیرۆكه دێرینه مرۆڤ وێناناكات،كه دین وه‌ك یه‌كه‌م وه‌ده‌رنراوی به‌هه‌شت وێنایده‌كات،واتا مرۆڤی نوێ له‌سه‌ر هه‌مان چیرۆكی دێرین ناژی،به‌ڵكو هه‌موو مرۆڤێك گوناهی تایبه‌ت به‌خۆی هه‌یه‌و ده‌بێت هه‌ستێكی تایبه‌ت و نوێ به‌قه‌رزاری و گوناه بژی. مرۆڤی مۆدێرن له‌سه‌ر ئه‌و چیرۆكه ماف و ژیان ده‌ژی كه به‌رده‌وام هه‌ستكردن به‌گوناه ده‌یداتێ. به‌ڵام چیرۆكه‌كان كه بۆ خۆمانی دروستده‌كه‌ین چیرۆكی ڕاسته‌قینه‌ی ئێمه‌نین،به‌ڵكو ئه‌و چیرۆكانه‌ن له دیداری یه‌كه‌می ده‌سه‌ڵات و ئێمه‌ی هاوڵاتیدا دروستده‌بن،ئه‌مه‌ش واتای ئه‌وه‌ی گه‌ربمانه‌وێت ببینه‌خاوه‌نی ماف ده‌بێت تۆمه‌تێكی ساخته بۆخۆمان دابتاشین و ببینه خاوه‌نی چیرۆكی گوناهی تایبه‌ت به‌خۆمان. كه‌واتا له‌دونیای ئه‌مڕۆدا تۆ وه‌ك هاوڵاتی بۆ ئه‌وه لێره‌یت،چونكه گوناهكاریت و به‌رده‌وام هه‌ستی گوناهباریی خۆت ده‌ژیت. با سه‌یری ئه‌م شا ڕسته‌یه بكه‌ین،كه فه‌رمانبه‌ری یه‌كه‌م له‌وه‌ڵامی مسته‌فا ڕێبه‌ردا ده‌یداته‌وه"ئێمه به‌رپرسین له‌و مرۆڤانه‌ی هه‌ستی بێگوناهییان به‌هێزه". له‌سیستمی كه‌پیتاڵیزمیدا سوبێكت هه‌میشه قه‌رزاره‌و ئه‌بێت به‌رده‌وام له‌ژێر زه‌بری ئه‌م سیستمه‌دا كاربكات بۆئه‌وه‌ی قه‌رزارییه‌كه‌ی دوایی بێت. به‌ڵام ئه‌مه شتێكه دوایی نایه‌ت، ئه‌م قه‌رزه ته‌واو نابێت هه‌مانكات قه‌رزار ده‌بێته‌وه به‌شتێكی تر... كه‌واتا هه‌ستی تاوانباری و قه‌رزاریی دوشتن له‌دونیای نوێدا سیستمه‌كه‌ی له‌سه‌ر ڕاگیراوه. ته‌نانه‌ت مسته‌فا ڕێبه‌ر ده‌ڵێت: "هیچ قه‌رزێكم له‌ده‌وڵه‌ت یان بانكه ئه‌هلییه‌كان و كه‌سانی تایبه‌ت وه‌رنه‌گرتووه". بابزانین هۆكار چییه كه‌له‌زیندانه؟ به‌بڕوای من هۆكاره‌كه ئه‌وه‌یه كه مسته‌فا هه‌ستی گوناهی لاوازه‌و هه‌ستی بێگوناهی به‌هێزه. واتا ئه‌و پۆتانشییه‌ڵه‌ی به‌هێزه كه لاوازیی ئیمان و سیستمه‌كانی له‌سه‌ر به‌نده. ئه‌وه‌ش كه‌مرۆڤ هه‌ستی گوناهی لاوازبوو واده‌كات ئه‌و كه‌سه ویژدانێكی ئاسووده‌ی هه‌بێت،چونكه گه‌ر هه‌ستت به‌بێگوناهی خۆتكرد خۆت به‌قه‌رزار نازانیت...
به‌دیوێكی تردا ئه‌م هه‌ست به‌كه‌می كردن و خۆ به‌تاوانبار زانینه. خه‌سڵه‌تی مرۆڤه به‌گشتی و له‌ناویاندا و به‌تایبه‌تی خه‌سڵه‌تی مرۆڤی خۆرهه‌ڵاتییه. به‌رده‌وام هه‌ست به‌كه‌می و قه‌رزاریی ده‌كات له‌به‌رامبه‌ر ده‌سه‌ڵات و خاوه‌نكارو مامۆستاو خوداوهتد....ئه‌مه وه‌ك ته‌كنیكێكی سه‌رده‌می و ئه‌مڕۆییانه بۆ شكاندنی ئیگۆی مرۆڤه‌و بۆ ئه‌وه‌یه بوونێكی لاوازو بێ جورمبیت و به‌رده‌وام خۆت به‌قه‌رزاری ئه‌ویتر بزانیت. ئه‌مه بۆ لاوازكردنی ئیراده‌ی ئینسان و باڵاده‌ستی ئه‌و سیستمه‌یه كه له‌مرۆڤدا هه‌ستی گوناه به‌هێزده‌كات. ئه‌وه‌ی ئه‌مڕۆ ئه‌و هه‌سته له‌هه‌موو ئینسانێك و كایه‌یه‌كدا ده‌ژی كاركردنه بۆ كۆتایی هێنان به‌و فۆرمه له‌ئینسان كه‌هیچ هه‌ستێكی به‌گوناه نییه‌و خۆی به‌قه‌رزاری هیچ نازانێت... كۆمه‌ڵگای ئێمه‌ش ده‌مێكه له‌ناو ئه‌م گێژاوه‌دا ده‌ژی و به‌رده‌وام خه‌ریكی قه‌رزدانه‌وه‌و خۆپاككردنه‌وه‌یه. له‌ناویاندا ڕۆشنبیری كوردی ده‌مێكه به‌گوناهه‌وه ئه‌و هه‌سته ده‌ژی كه له‌ڕووی سیاسییه‌وه هیچی بۆ كۆمه‌ڵگاكه‌ی نه‌كردووه. ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگای ئێمه له‌ڕووی سیاسی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه ناگۆڕێت له‌به‌رئه‌وه‌یه كه‌س بیر له‌گۆڕانكاری ناكاته‌وه هه‌مووی به‌نواندنی ئه‌كتێك ده‌یه‌وێت فه‌ڕزه دینییه‌كه‌ی به‌جێبهێنێت و قه‌رزه‌كه‌ی بداته‌وه‌و جه‌خت له‌پابه‌ندبوونی خۆی به‌پرۆسه‌ی سیاسییه‌وه بكاته‌وه. ئه‌وه‌ی تێكسته‌كه ده‌یڵێت ئه‌وه‌یه كه كۆمه‌ڵگای خۆرهه‌ڵاتی و تاكی خۆرهه‌ڵاتی هێشتا له‌كرده‌ی میتافیزیكیانه‌دایه. گه‌ر نموونه‌كه لۆكاڵی بكه‌ینه‌وه، له‌ڕووی سیاسییه‌وه ته‌ماشای كۆمه‌ڵگای خۆمان بكه‌ین، ڕۆژی هه‌ڵبژاردنی حیزبه سیاسییه‌كان له‌لای خۆمان وه‌ك نمونه وه‌ربگرین. كۆمه‌ڵگای ئێمه له‌ڕۆژی هه‌ڵبژاردندا بێ جیاوازیی دڵسۆزی بۆ حیزبه‌كان نیشانده‌ده‌ن و ڕاده‌كه‌ن بۆ به‌رده‌م بنكه‌ی ده‌نگدان. له‌بنه‌ڕه‌تدا بۆئه‌وه ناچن ڕه‌ئی سیاسی خۆیان ده‌رببڕن خزمه‌ت به‌لابه‌لابوونه‌وه و یه‌كلاكردنه‌وه‌ی سیاسی بكه‌ن، به‌ڵكو ده‌چن قه‌رزه‌كه‌یان بده‌نه‌وه، ده‌چن چونكه دڵنیامان ده‌كه‌نه‌وه كه پابه‌ندن. گه‌ر نه‌چن ئه‌وان بۆ ئه‌به‌د گوناهبارن و به‌رامبه‌ر دیموكراسی و پرۆسه‌ی سیاسی و هه‌ڵبژاردن هه‌ست به‌گوناه ده‌كه‌ن. له‌ڕاستیدا هه‌موو ده‌زانین هۆشیاری خه‌ڵك له‌وه ده‌رچووه نه‌توانێت جیاوازییه‌كی سه‌ره‌تایی بكات له‌نێوان هه‌ردوو حیزبی حاكم و حیزبه‌كانی تردا. دووباره ده‌نگدانه‌وه‌ی خه‌ڵك به‌یه‌كێتی و پارتی له‌ئینتیماوه نییه، له‌به‌رئه‌وه‌ش نییه، كه كارنامه‌ی گشت حیزبه‌كان له‌ماهییه‌تدا له یه‌ك ده‌چێت، به‌ڵكو ده‌نگدان به‌غه‌یری یه‌كێتی وپارتی ده‌بێت به‌گوناه. لێره‌دا كۆمه‌ڵگا خۆی ڕێگری ئه‌وه‌یه به‌دیل دروست ببێت، چونكه ئه‌وان بۆئه‌وه ناچن به‌دیل دروستبكه‌ن، ده‌چن چونكه هه‌ست به‌گوناه ده‌كه‌ن. ئیستا ده‌توانین بڵێین له‌چاوی ئه‌م سیستمه‌وه ئینسانی كورد هاوڵاتییه، چونكه به‌رده‌وام دڵسۆزانه بۆمان ده‌سه‌لمێنێت كه‌پابه‌نده- گوناهباره، چونكه به‌ده‌م داوای سیتمه‌كه‌وه ده‌چێت و وه‌ك پێویست ئه‌ركه سیاسی و پابه‌ندبوونه به‌رده‌وامه‌كانی به‌جێهێناوه. ئه‌م ئه‌كته‌ش تامردن به‌رده‌وامه له‌به‌رئه‌وه‌ی وه‌ك له‌زاری كاره‌كته‌ر جه‌لیله‌وه ده‌یبیستین:"مرۆڤ هێنده‌ی یه‌كجار له‌دڵه‌وه دانی به‌وه دانا كه تاوانباره ئیدی بۆ ئه‌به‌د گوناهكاره‌و پاك نابێته‌وه ."
سێهه‌م: ساتی دانپیانانی مسته‌فا ڕێبه‌ر، ساتی كه‌وتنی ڕوخساری ڕاسته‌قینه‌و له‌سه‌رنانی ده‌مامكێكی ساخته‌یه،ساتی ئاوابوونی ناوكه ڕه‌قه‌كه‌ی مرۆڤه،ساتی یه‌كسانكردنی هه‌مووشتێكه به"تاوان و سزا"كه‌ی. مێژووی شارستانییه‌ته‌كانی تر گه‌ر مێژووی "ئه‌و" تاوانباركردنبێت ئه‌وا مێژووی خۆرهه‌ڵات مێژووی خۆ به‌گوناهبار زانین و خۆبه‌تاوانبار زانینه. ئه‌م تێكسته باس له‌و ساته‌وه‌خته‌ی ئێستایه كه خۆرهه‌ڵات به‌گشتی و به‌تایبه‌ت كۆمه‌ڵگای كوردی تیاده‌ژی. له‌نیگای یه‌كه‌مدا كه‌به‌ر تێكسته‌كه‌و دیالۆگه‌كانی ناوی ده‌كه‌وین واده‌زانین مرۆڤ ده‌خاته به‌رده‌م ویژدانی خۆی، وای لێده‌كات خۆی دادوه‌ری گوناهه‌كانی خۆی بێت. به‌ڵام كه‌ده‌بینین مسته‌فا هیچ تاوانێكی نه‌كردووه،ئیدی تێده‌گه‌ین، كه دروستبوونی ئه‌م هه‌ستی خۆبه‌كه‌مزانینه هیچ نییه ئه‌وه‌نه‌بێت كه‌مرۆڤ ده‌خاته به‌رده‌م مل كه‌چی و هه‌ست به‌گوناهباریی،یان هه‌ڵبژاردنی كۆتایی به‌مه‌رگی خۆی،نمونه‌ی مه‌رگ و كۆتایی له‌هه‌ڵبژاردنه‌كه‌ی مسته‌فادا زه‌ق ده‌بێته‌وه...ئه‌گه‌ر تێگه‌یشتنم چڕكه‌مه‌وه و له‌ساده‌ترین ده‌ربڕیندا وێنای شانۆییه‌كه بكه‌م. مه‌فهومی تێكسته‌كه ئه‌وه‌یه مرۆڤ ناچارده‌كرێت ئه‌و هه‌سته بژی كه نه‌ژیاوه، ئه‌و تاوانه بژی كه‌نه‌یكردووه. ده‌بێت هه‌موو ئه‌گه‌ر به‌درۆشبووه ئه‌و پاكێتییه بدۆڕێنن و ببن به‌گوناهبار...ئه‌مه داماڵین و ڕووتانه‌وه‌ی مرۆڤه له‌پاكێتی. ئه‌وه‌ی له‌فه‌سڵی كۆتاییدا هه‌مووان به‌شدار ده‌بن له‌ژه‌هرپێدانی مسته‌فادا یه‌ك شا مانای هه‌یه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه، كه هه‌مووان پێویستیان به‌تاوانێكه بۆئه‌وه‌ی ئه‌نجامی بده‌ن و پێی بژین و هاوشوناسبن. هه‌مووان پێویستیان به‌و دانپیانانه‌یه كه له‌ڕێی كرده‌ی گوناهه‌وه وه‌ك شوناسێك وه‌ریده‌گرن...
چواره‌‌م: خاڵێكی تر كه زۆر سه‌رنج ڕاكێش بوو بۆم بوونی نامه‌یه‌كه،كه زۆر گرنگه. بوونی نامه‌كه زۆر كۆد ئامێزه هه‌ر به‌ته‌نها ده‌لاله‌ت له شاردنه‌وه‌ی پارچه كاغه‌زێكی بێ به‌ها ناكات،كه كه‌سێك هه‌ندێك هه‌ستی تایبه‌تی تیانووسیوه بۆ مناڵه‌كانی، به‌ڵكو به‌مانایه‌ك له‌ماناكان نووسینی نامه‌كه‌و وه‌رگرتنی له‌لایه‌ن مه‌لاكه‌وه‌و گۆڕینی له‌لایه‌ن میدیاكاره‌كه‌وه، بۆشتێكی تر نیشانه‌ی شێواندنی ڕاستی و مێژووه.
پێنجه‌‌م:ئه‌وه‌ی مسته‌فا هیچی له‌سه‌ر گوناهی خۆی بیرنایه‌ت و نایه‌وێت ببێت به‌گوناهبار. به‌بڕوای من نایه‌كی گه‌وره‌یه به‌ڕووی سیستمدا. مه‌به‌سته‌كه ئه‌وه‌یه سیستمه‌كه ده‌یه‌وێت له‌كورتترین حاڵدا و بێ جیاوازی هه‌ستی گوناهباری به‌یه‌كسانی له‌هه‌مووماندا ده‌ربكه‌وێت. به‌ڵام ئه‌وه‌ی مسته‌فا هیچ هه‌ستێكی به‌گوناه نییه، "نا"یه‌كی گه‌وره‌یه به‌ڕووی سیستمدا... نووسه‌ر زۆر زیره‌كانه سێ كه‌سی له‌پاڵ یه‌كه‌وه داناوه بۆ كارتێكردن له‌مسته‌فا ڕێبه‌ر. ئه‌وانه‌ش بریتین له"پزیشكی ده‌روونی،مامۆستای ئاینیی، میدیاكار". ئه‌مانه تێكڕا میهنه‌كه‌یان له‌سه‌ر چیرۆكی تاوانباریی ده‌ڕوات به‌ڕێوه. لای هه‌ریه‌ك له‌مانه دونیا به‌هه‌ستێكی تاوانبارانه‌وه له‌دایك ده‌بێت و درێژه‌ی هه‌یه. ئه‌مانه پاڵپشتی گه‌وره‌ی ده‌سه‌ڵاتن بۆ نموونه میدیاكار به‌رده‌وام له‌پشتی دروستكردنی چیرۆكه‌كانی هاوڵاتی و ده‌سه‌ڵاته‌وه‌یه، خه‌ریكی گۆڕین و ساخته‌كرنی مێژووه وه‌ك له‌نموونه‌ی گۆڕینی نامه‌كه‌دا باسمانكرد.
|