ڕۆبێرت ویڵسۆن یەكێك لە دەهێنەرە دیارەكانی دونیای شانۆی پۆستمۆدێرنە، كە خاوەنی چەندین خەڵاتە دیارترینیان خەڵاتی (پۆلیتزێر)ە، لە ئێستادا كارە شانۆییەكانی لەلایەن بینەران و شانۆكارانی جیهانەوە ڕووناكییەكی بەرچاویان لەسەرە و قسە و باسی زۆریان دەربارە دەكرێت، ئەمەش بە هۆی ئەو نوێگەریی و تایبەتمەندییانەوە كە لە كارەكانی ئەم دەرهێنەرەدا هەن، هەروەها سەرنج ڕاكێشی و گوزارشتە شانۆییەكانی لە دونیای ئەمڕۆ، بە جیهانبینییەكی تازەوە.

    لە شانۆی ئێمەدا قسەكردن لەسەر زۆر لە گەورە تیۆریستان و دەرهێنەرانی بواری شانۆ(بەتایبەت شانۆكارە مۆدێرن و پۆستمۆدێرنەكان) بەشێوەیەكی بەرچاو نائامادەیە، هۆكاری ئەمەش نەبوونی خەڵكی تایبەتمەند بە نوسین و لێكۆڵینەوەی شانۆیی، هەروەها بوونی ئەوانەشی لەم بوارەدا كاردەكەن بەفریای تەواوی ئەو گۆرانكارییە بەرچاوانە ناكەون كە لە شانۆدا ڕوودەدەن، ئەمە بۆ وەرگێڕەكانیش هەر بەوجۆرەیە، كە زۆرینەی كات وەرگێڕەكان خەریكی وەرگێڕانی ئەدەبیاتی شانۆن نەك تیۆرەكانی شانۆ.

   قسەكردن لەسەر هەندێك دەرهێنەر كە زۆر نوێن و لە ئێستادا لە ئەزمووندان و بەردەوام كاردەكەن ئاسان نییە، ئەم نوسینە كورتەی ئێمە هەوڵێكە بۆ ناساندنی ڕۆبێرت ویڵسۆن و باسكردنی هەندێك لایەنی تەكنیكی كارەكانی و بەتایبەت شانۆیی (سوارچاكی ڕەش) كە نمونەی قسەكردنمانە لەم نوسینەدا، لە ڕابردووشدا جگە لە چەند نوسینێكی كەم كە لێرەدا هەندێكیانمان وەك سەرچاوە بەكارهێناوەتەوە، نوسینێكی ئەوتۆ دەربارەی ئەم پێشڕەوە گرنگەی شانۆی جیهانی بە زمانی كوردی لەبەردەستدا نییە، كە دەكرێت لە داهاتوودا زیاتر كار و پڕۆژە شانۆییەكانی ئەم دەرهێنەرە بناسێنرێن.

سینەما ئەو هونەرەی زۆر لە پاش هونەری شانۆوە سەریهەڵدا، بەڵام زۆر بە زوویش توانی خۆی بسەلمێنێت و جێگەی خۆی لە جیهاندا بكاتەوە، لێرەدا دوو جۆر بۆچوونی جیاواز لەبارەی سینەماوە دەخینەڕوو، كە هەریەكێكیان لایەنگرانی خۆیانیان هەیە، ئەوانیش ئەوەی كە گوایە هونەری سینەما توانیویەتی جێگە بە هونەری شانۆ لەق بكات و بینەرانی شانۆ بۆ خۆی بەكێش بكات، بۆچوونی دووەمیش ئەوەیە كە نەخێر سینەما هەرگیز ناتوانێت لە بایەخی شانۆ كەم بكاتەوە، بەڵكو هونەری شانۆ لە ئاستێكی باڵادا دەمێنێتەوە، دەشكرێت لە ئەنجامی ئەم دوو بۆچوونەدا بۆچوونێكی نوێ‌ بهێنینە ئاراوە، ئەویش ئەوەی كە هیچ كام لەم هونەرانە لە بایەخی ئەویتر كەم ناكەنەوە و هەریەكەیان بینەری تایبەتی خۆیان هەیە، كە من بۆخۆم لەگەڵ بۆچوونی سێیەم و ئەگەریش باس بێتە سەر ئەوەی شانۆ یان سینەما؟ ئەوە بێگومان شانۆ هونەرە باڵاكەیە و هیچ هونەرێكی دیكە ناتوانێت لە بایەخی كەم بكاتەوە،  ئەفسونی شانۆ لە یۆنانەوە تاكو ئەمرۆ باڵی بەسەر مرۆڤایەتیدا كێشاوە و ئاسان نییە ڕەنگ و ڕیشەكانی ئەم هونەرە لە ناو شارستانێنیەتی جیهاندا دەربهێنین و پێم وابێت بەبێ شانۆ شارستانێتی مرۆڤایەتی یەكێك لە كۆڵەكە گرنگەكانی لە دەست دەدات، ئەمەش بەو مانایە نییە هونەرەكانی دیكە بایەخیان نەبێت، بەڵكو شانۆ لە توانایدایە هەر یەكێك لەو هونەرانەی دیكە لە خۆیدا بتوێنێتەوە بە هونەری سینەماشەوە، كە لە دەرهێنەری شانۆیی پیسكاتۆرەوە ئەم هەوڵە دەست پێدەكات تاكو دەرهێنەرەكانی ئەمڕۆ، كە بە شێواز و ئاستی جیاواز سودیان لە سكرین و تەنانەت تەكنیكی سینەمایی بینیوە لە شانۆدا.

ڕۆبێرت ویڵسۆن كە ئەم نوسینەمان بۆ تەرخان كردووە ، توانیویەتی تەكنیكی سینەمایی لە بەرهەمە شانۆییەكانیدا بەرجەستە بكات، ئەمەش لە نمایشی(سوارچاكی ڕەش)دا كە بەرهەمێكی شانۆی میوزیكاڵە لەلایەن (ولیام بۆرۆس)ەوە لە چیرۆكێكی فۆلكلۆی ئەڵمانییەوە ئامادەكراوەتەوە بۆ شانۆ، (تۆم وەیتس) كاری موزیك و نوسینی شیعرە لیركاییەكانی كردووە، چەندین وێنەی فەنتاسی و سوریالی بە پشتبەستن بە تەكنیكەكانی سینەما لەكارەكەدا بەرجەستەكراون، ئەمەش بووەتە هۆی بەرزكردنەوە ئاستی ستاتیكی كارەكە و دەرخستی ڕەهەندە جیاوازەكانی كارەكە بۆ ئاستێكی وەها كە بینەر هەست بكات لەبەردەم پەردەی سینەمایەكدا دانیشتووە، لە هەمان كاتدا بە تایبەتمەندییەكانی هونەری شانۆوە، ئەمەش كارێكی  سانا نییە، چونكە ئەوەی سینەما دەیكات زۆرجار بە هونەریی سینەمایی و تەنانەت بە درۆی سینەمایی ناودەبرێت، بەڵام ویڵسۆن هەرگیز دەستبەرداری ئەوە نەبووە كە شانۆ هونەرێكی ڕاستەخۆیە و دەنگ و جەستە پێكهێنەری سەرەكی شانۆن، ئەم دوولایەنەش لە هەمان نمایشدا لە ئاستێكی بەرزدان بە جۆرێكی وەها كە دەنگ و جەستەی ئەكتەر یەكانگیر لەگەڵ میوزیك خەریگی گێڕانەوەی چیرۆكی نمایشێكی باڵای شانۆین، بە گێڕانەوە  و گرێچنێكی تەواو نوێوە، ئەمە جگە لەوەی ئارایشت لە هەمان نمایشدا جۆرێكی تەواو سینەماییە و جیاواز لە شانۆی باو كاری پێكراوە، كە ویڵسۆن لە زۆرینەی نمایشەكانی دیكەیدا بایەخێكی زۆری بەم ڕەگەزەی شانۆ داوە، بە ئاستێك زۆرینەی كات ئارایشتی كاراكتەرەكانی ئارایشتێكی تۆخەو بە زەحمەت دەتوانیت بزانیت ئەم كاراكتەر چ ئەكتەرێك ڕۆڵی دەگێڕێت، لە ڕێگەی ئارایشتەوە پێكهاتەی ڕاستەقینەی دەموچاوی ئەكتەرەكانی دەگۆڕێت بۆ پێكهاتەیەكی وەها كە دەموچاوەكان شێوەیەكی سەرنج ڕاكێش و ناباو وەردەگرن، ئەوەش لە دونیابینی ویڵسۆنەوە وەك دەرهێنەرێكی خاوەن دونیابینی سەرچاوە دەگرێت، كە بۆخۆم وای بۆ دەچم كە ویڵسۆن بیەوێت لە ڕێگەی ئەو ئارایشتە تۆخەوە دەستكاری شوناسی كاراكتەرەكان بكات و وابكات كە دەموچاوەكان ناسنامەی نوێ‌ وەربگرن و لە فۆرم و فیگۆری دیكەدا بەرجەستەیان بكاتەوە، كە فۆڕم و فیگۆرێكی تەواو شانۆیی بن.

یەكێك لەو نمایشانەی لە كۆی ئەو كارانەی ویڵسۆن كە لە یوتوب سەیرم كردوون، جا چ تەواوی كارەكان بوبێتن یاخود پارچەی كورت كورتیان، (سوارچاكی ڕەش)ە كە وەك لە پێشتریشدا باسم كرد، كارێكە لە یەك كاتدا چەند بوارێكی هونەری جیا جیا لە خۆی دەگرێت، لەم كارەدا موزیك بە شێوەیەكی زیندوو ئامادەیی هەیە، هاوشان لەگەل بەرجەستەكردنی ئەكتەرەكاندا ئەویش كاری خۆی دەكات و بۆتە بەشێكی زیندوو لە نمایشەكە، هەروەها ئامێر و هۆكاری تەكنەلۆژیا لە كارەكەدا سودیان لێوەرگیراوە و چەندین تەنكینكی بەرزی هونەریی بەهۆی ئامێرەوە دروستكراوە، لەوانە دیمەنی بەرزبوونە و نزمبوونەوەی ئەكتەر و فڕینی فرۆكە و گۆڕینی ئاستەكانی ڕووناكی و بەهەموو ئەمانەش دیمەنگەلێكی خەونئامێر دروست دەكەن و بینەران دەخەنە دۆخێك لە نێوان خەون و ڕاستیدا، هەر ئەمەش یەكێكە لە تایبەتمەندییەكانی شانۆییەكانی ویڵسۆن.

   لەبەردەم ئەم نمایشەدا هەست دەكەیت لە یەك كاتدا بەرچەندین بواری هونەری جیاواز دەكەویت، نەك تەنیا شانۆ، كارەكە بەجۆرێك تێكەڵەیەكە لە موزیك و ڕەنگ و ... دەكرێت وەك پێرفۆرمانسێك تەماشای بكەین، كە ئەمڕۆ لە جیهاندا سەرنجێكی زۆری لەسەرە، هەروەها لە هەمان كاردا ویڵسۆن سەرنجمان بۆ چەندین بابەت و كەرەستەی فەرامۆشكراوی ژیان ڕادەكێشێت، هەوەرها ڕووناكی ئەم كارە لە ئاستێكی بەرزدا و بە جۆرێكی جیاواز بەكارهاتووە، هێوری و ئارامی لە ئاڵۆگۆڕپێكردنی تیشكەكاندا دەبینین بەتایبەت لە یەكێك لە ساتەكانی ئەم نمایشەدا ڕووناكییەكی تاڕادەیەك بچوك دەچێتە سەر فڕۆكەیەكی بچوك لەسەر پەردەی پێشەوەی شانۆ، بەشێوەیەكی لار لە سوچی خوارەوەی لای ڕاستی شانۆوە بەرەو سوچی سەرەوەی لای چەپی شانۆ  بە هێواشی و بە ڕیتمێكی زۆر خاو دەڕوات، لەهەمان كاتدا كەمانچەژەنێك بە شێوەی زیندوو دانیشتووە و كەمان دەژەنێت، ئەم دیمەنە لەم نمایشەدا سەرنجی بینەران ڕادەكێشێت بۆ خاڵێكی تاڕادەیەك بچوك و بە هێمنی ڕۆیشتنی فرۆكەكە بینەران والێدەكات تەواو هەست بە ئارامی و هاوكات تەركیز بكەنە سەر خاڵێكی دیاریكراو، ئەمەش لە كارەكانی دیكەی هەمان دەرهێنەردا هەیە و مەبەستێكی ڕووناكی و ڕەگەزەكانی دیكەی نمایش جگە لە ئەكتەر بكاتە ئامرازی گەیاندن، ئەمەش پێكهێنەرێكی گرنگی سینۆگرافیای شانۆی ویڵسۆنە، وەك خۆیشی دەڵێت: "سەرەتا سینۆگرافیای كارەكانم هەڵدەپژێرم، پاشان دەق و بەشەكانی دیكە"، كە ئەمەش خاڵێكی سەرەكی جیاكەرەوەی ئەم دەرهێنەرەیە لە دەرهێنەرانی قوتابخانەی ڕیالیستی و هەتا دەگاتە مییرهۆڵد، ئەگەرچی مییرهۆڵد ئاماژەی بەوەداوە كە "شانۆی داهاتوو شانۆی سینۆگرافیایە"، بەڵام ویڵسۆن سەلمێنەری ئەم تێڕوانینەی مییرهۆڵدە.

دەرهێنەر هەر لە هەمان نمایشدا چەندین كوتلەی جیاواز بەكاردێنێت، كە زۆرینەیان پێچەوانەی ڕوانینی باون بۆ كوتلەی دەرهێنان، كوتلەكان لەم كارەی ویڵسۆن و زۆرینەی كارەكانی دیكەی ئەم دەهێنەرەدا پەرشن و لە یەك كاتدا لە چەندین خاڵ و گۆشەی جیاوازەوە ئامادەییان هەیە و هاوكات لە جوڵەدان، ئەمەش وەك ئاماژەیەك دەبینم بۆ دونیای نوێ‌ و ئەو جەنجاڵییەی مرۆڤی نوێی تێدایە كە لە یەك كاتدا بەرچەندین دیمەن و هۆكاری هەستی دەكەوێت، ئەندێشەكانی تاڕادەیەكی زۆر پەش و بڵاون و لە نێوان ڕۆژێك بۆ ڕۆژێكیتردا دونیا بەجۆر و شێوازی نوێ‌ شرۆڤە دەكات، دونیایەك كە زۆركات دەستەڵاتی بەسەریدا ناشكێت و لە ئەنجامدا مرۆڤ لە نێویدا دەبێتە ئامێرێكی هەڵسوڕێنراو.

ڕۆبێرت ویڵسۆن یەكێك لەو دەرهێنەرانەیە كە سودێكی زۆر لە تەكنەلۆیا وەردەگرێت بۆ دروستكردنی سینۆگرافیای كارەكانی، لە ئەنجامیشدا سینۆگرافیا لای ئەم دەهێنەرە تاستێكی ئێستەتیكی بە خۆیەوە دەبینێت، هەر ئەمەشە ویكردووە ویڵسۆن یەكێك بێت لە نمونە دیارەكانی شانۆی سینۆگرافیا و قورساییەكی زۆری كارەكانی لە سینۆگرافیادا چڕبكاتەوە، نەك ئاكتەر و كەرەستە پێكهێنەرەكانی دیكەی شانۆ.

ویڵسۆن لە هەمان نمایشدا و لە چەند دیمەنێكی دیكەی كورت لە نمایشەكانی بەشێوازێكی تەواو تازە كەشی شانۆ بەكاردێنێت،  لای ئەم دەرهێنەرە كەشی شانۆ تەنیا یەك مەودای نییە، بەڵكو بە هەریەك لە مەوداكانی قوڵایی شانۆ و ئاستەكانی ستونی و ئاسۆیی كەشی شانۆ بەكاردێنێت، ئەمەش سەرجەمی چێوەی شانۆ لەو تاك ڕەهەندییە ڕزگار دەكات كە زۆرینەی كات دەیبینین، دیمەنی فڕین و ساتەوەختی خەیاڵیی و پڕ لە فەنتاسیا ڕۆڵیان هەیە لە دروستكردنی وێنەی سوریالی سەرنجڕاكێش، ئەمەش وادەكات بینەران ڕۆبچنە نێو جیهانێكی خەونئامێزەوە، هەروەها وەك چەندین كۆد و شیفرەش جێدەهێڵێت و ڕێگە دەدات بینەران مانای بۆ بدۆزنەوە، وەك خۆی لە یەكێك لە چاوپێكەوتنەكانیدا دەڵێت: "ئێمە كارێكی هونەریی پێشكەش دەكەین و بینەریش مانای پێدەبەخشێت". 

لە كۆتاییدا گرنگە ئاماژە بەوە بدەین شانۆی ڕۆبێرت ویڵسۆن نمونەیەكی دیار و بەرزی شانۆی نوێیە و كارەكانی نمونەیەكی ڕوونن بۆ ئەوەی لەو جۆرە شانۆیە تێبگەین كە بە شانۆی پۆستمۆدێرن ناودەبرێت، ئەمەی ئێمەش هەوڵێك بوو بۆ ناساندنی ئەزموونێكی گرنگ، كە ئەزموونی ویڵسۆنە.

1- د. فازل جاف، شانۆی هاوچەرخی سویدی، وەرگێڕانی: دلێر میرزا

2- وتووێژێك لەگەڵ ڕۆبێرت ویڵسۆن، وەرگێڕانی لە فارسییەوە: فاتیح فرومەند

3- ڕۆبێرت ویلسۆن، ئێمە شانۆ بۆ هەموو خەڵك دروست دەكەین، پالی ئیرڤین، وەرگێڕانی: فاتیح فرومەند

4- چەند وانەیەكی (د. فازل جاف) دەربارەی شانۆی پۆستمۆدێرن و دەرهێنەرانی دیاری ئەو قوتابخانەیە لە جیهانی شانۆدا. لە زانكۆی سەڵاحەدین/ كۆلێژی هونەر/ بەشی شانۆ.