لەستایشى (محەمەدى ماملێ) دا

12/01/2021
فۆتۆ: 

شەهێن سابیر

هێمن هێمن به‌چاویلکه‌یه‌که‌وه‌ هه‌میشه‌ کتێبێک له‌نێو ده‌ستی ‌و ئاوێزان به‌ ئاوازو هۆنراوه‌، ده‌مێک به‌ده‌نگێکی نه‌رمو نزم، ده‌مێک به‌ده‌نگێکی به‌رز به‌قه‌د  زناره‌کانی کوردستان بڵند‌و ساز ئاوێته‌ی رۆحی چێژی ده‌کردین.

ده‌کرێت بڵێم تاهه‌نوکه‌ مامڵێ له‌نێو قوڵایی مێژووی فه‌رهه‌نگ و هونه‌ری کورد-دا به‌گه‌وهه‌رو زێری بێپێوانه‌ وێناده‌کرێ.

سه‌رچاوه‌کان ده‌ڵێن: له‌بنه‌ماڵه‌یه‌کی هونه‌رمه‌ند‌و هونه‌ردۆست له‌شاری مه‌هاباد (محه‌مه‌دی ماملێ) کوڕی (میرزا سه‌عیدی ماملێ) ‌له‌ساڵی (1304)ی هه‌تاوی به‌رامبه‌ر به‌ ساڵی‌ (1925)ی‌ زاینی، له‌دایک بوه‌و هه‌ر ئه‌و رۆژه‌ مه‌هاباد مزگێنی له‌دایک بونی هونه‌رێکی بالا ده‌داته‌ هونه‌ری کوردی.

 میرزا سه‌عید نه‌خوێنده‌واری نه‌بووه‌‌، به‌ڵام به‌هۆی ده‌نگه‌خۆشه‌که‌ی ‌ومه‌قام زانی‌و شعر وتنی له‌کۆڕ‌و کۆبونه‌وه‌ی عارفانه‌دا خۆشه‌ویستی زۆری له‌دڵی هه‌مواندا هه‌بووه‌‌و قه‌درێکی زۆری بووه‌‌و هه‌ر به‌میرزا بانگ کراوه‌.

له‌سه‌رچاوه‌یه‌کدا ( محه‌مه‌دی ماملێ)، خۆی له‌باره‌ی میرزا سه‌عیدی باوکیه‌وه‌ وتویه‌تی: "بابم نه‌خوێنده‌وار بوو، له‌نێو بازاڕدا دوکانێکی چکۆڵه‌ی خوری فرۆشتنی هه‌بوو، ئێمه‌ شه‌ش کوڕ‌و کچێک بووین هه‌ربه‌ گشتی خانه‌واده‌ی ئێمه‌ خانه‌واده‌یه‌کی گۆرانیبێژن، بابم زۆربه‌ی ئه‌و گۆرانییانه‌ی که‌ ئه‌منیش ده‌یانڵێمه‌وه‌، بۆ خۆی دایناون‌و ئاهه‌نگی خستوونه‌سه‌ر، به‌ڵام نه‌یتوانیوه‌ سازێک لێبدات، بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌ ساز ژه‌نی خۆی هه‌بووه‌، ئه‌و له‌ هه‌موو گۆرانییه‌کی زیاتر حه‌زی له‌ گۆرانی ئایینی و دڵداری بووه‌ ".

بنه‌ماڵه‌ی ماملێ به‌تێکڕایی هونه‌رمه‌ند‌و ده‌نگخۆش و گۆرانیبێژن، به‌ڵام (محه‌مه‌دی ماملێ) پتر له‌سه‌ر پایه‌کانی هونه‌ر راوه‌ستاوه‌و هونه‌رمه‌ندێکی هه‌ڵکه‌وت‌و‌ بوو که‌ له‌دوای باوکی‌و میرزا حسێنی برای که‌ ده‌ ساڵێک له‌خۆی گه‌وره‌تر بووه‌، هه‌روه‌ک توانیویه‌تی بۆ ماوه‌ی په‌نجا ساڵ وه‌ک نماینده‌ی هونه‌ریی ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌، مه‌قام‌و گۆرانی کوردی بره‌وپێبدات .

حامیدی کاکیلی له‌نزیکترین دۆستانی محه‌مه‌دی ماملێ له‌و باره‌یه‌وه‌ ده‌ڵێت: “ناکرێ بڵێین بنه‌ماڵه‌ی ماملێ له‌چ کاتێکه‌وه‌‌و له‌کوێوه‌ ده‌ستیان پێکردووه‌، ئه‌وانه‌ ژن‌و پیاویان ده‌نگخۆش بووه‌ وه‌ک ماسی وابوون هه‌ر وه‌ختێکی له‌ئاو هاویشتراون مه‌له‌زان بوون، محه‌مه‌دیش ناتوانین بڵێین به‌ چ ئاهه‌نگێک‌و له‌ کوێوه‌ ده‌ستی پێکردووه‌، ته‌نانه‌ت به‌شێک له‌خانه‌واده‌که‌ی که‌ له‌باشوری کوردستان نیشته‌جێن‌و به‌گشتی ئه‌و بنه‌ماڵه‌یه‌ وه‌ک هونه‌رمه‌ند ناسراون، له‌مام عه‌لی‌و مام سه‌عید ڕا بگره‌ هه‌تا میرزا حسێن‌و محه‌مه‌دو ئه‌وانی تر به‌ هۆی ده‌نگه‌که‌یانه‌وه‌ له‌گه‌ڵ هه‌موو به‌زم‌و خۆشی‌و دانیشتنه‌کی ئه‌و شاره‌و ئه‌و ناوچه‌یه‌ تێکه‌ڵاو بوون به‌تایبه‌ت ئه‌وده‌م که‌ وه‌ک ئێستا مه‌حدودییه‌ت نه‌بوو ”.

مامڵێ له‌ته‌مه‌نی جوانیدا (لاویدا)، له‌گه‌ل ژینگه‌ی سیاسی و بارودۆخی ناله‌باردا بێگه‌ردانه‌ ژیاوه‌و وه‌ک هونه‌رمه‌ندێکی ئازادیخواز ده‌رکه‌وتووه‌‌و، بێجگه‌ له‌ کوردایه‌تی، سه‌ربازی هیچ ڕێبازێکی دیاریکراو نه‌بوو، ئه‌و ته‌نیا گیانبازی گه‌له‌که‌ی بوه‌‌و له‌و هونه‌رمه‌نده‌ نیشتمانپه‌روه‌رانه‌بووه‌ که‌ هه‌میشه‌ له‌غه‌م‌و کۆژانی گه‌له‌که‌ی هه‌ڵوێستی هه‌بووه‌‌و ته‌نانه‌ت زیندانیشکراوه‌و روبه‌روی گه‌لێک گیروگرفت بۆته‌وه‌ له‌سه‌ر هه‌ڵوێسته‌کانی .

ماملێ ژیانی ده‌نه‌خشێنێت ‌و به‌ته‌واوی ئاوێزانی هونه‌رده‌بێت‌و وه‌ک بولبولێکی خۆشخوێن چریکه‌ی سازی هه‌میشه‌ مزگێنی شادی پێبووه‌، هه‌روه‌ک  له‌خۆشیدا به‌به‌سته‌‌و گۆرانی‌و به‌زم‌و کۆڕی هاوقه‌تارانی ڕازاندۆته‌وه‌و له‌ڕۆژانی ته‌نگانه‌شدا، به‌قه‌تار‌و لایلایه‌ دڵی داونه‌ته‌وه‌.. ماملێ بێجگه‌ له‌هونه‌ری ده‌نگخۆشییه‌که‌ی (مه‌قامبێژ) یان به‌واتا کورده‌واری‌و موکریانییه‌که‌ی "قه‌تاربێژێکی شاره‌زا‌و بێهاوتا بووه‌‌" به‌ چه‌شنێ قه‌تارو ماملێ ئاوێزان بوون که‌ وێناندنی هه‌رکام له‌وان ده‌ستاوله‌جێ ئه‌ویکه‌ ده‌خاته‌وه‌بیر .

موزیکژه‌نه‌کان‌و شاره‌زایان بۆچونیان وه‌هایه‌، به‌رهه‌مه‌کانی «ماملێ» له‌ سێ به‌شی سه‌ره‌کی پێکهاتون:1- به‌یت(گوڵێ، شیرن به‌هاره‌ و..)، 2-گۆرانی (قام، به‌سته‌) و، 3- قه‌تار .

باس له‌وه‌ش ده‌کرێت «ماملێ له‌ به‌شی یه‌که‌مدا گه‌رچی به‌شێوه‌یه‌کی زۆر جوان له‌ چڕین‌و وتنه‌وه‌ی ئه‌و سه‌رکه‌وتوو بووه‌، به‌ڵام له‌و بواره‌دا زۆر به‌رهه‌می (تۆمار)کراوی له‌ پاش به‌جێ نه‌ماوه‌.سه‌رجه‌می گۆرانییه‌کانی ماملێ دابه‌شده کرێن بو گۆرانییه‌ فۆلکلۆرییه‌کان، ئه‌و گۆرانییانه‌ ته‌واو به‌ موڵک و گه‌نجینه‌ی هونه‌ری کورده‌واری داده‌ندرێن، به‌ڵام ماملێ چونکه‌ بۆخۆی هێنده‌ هه‌ڵکه‌وتو بووه‌ گه‌لێکیانی به‌ سه‌لیقه‌و شێوازێکی دی گوتۆته‌وه‌، زۆرێک له‌و گۆرانینه‌‌ له‌لایه‌ن هونه‌رمه‌ندانی دیکه‌شه‌وه‌ وتراونه‌ته‌وه‌ .

ده‌وترێت ئه‌و گۆرانیانه‌ی له‌سه‌ر گۆرانیه‌ داهێنراوه‌کانی دێته‌ ئه‌ژمار له‌کتێبی (یادی به‌خێر)دا تۆمارکراون و نزیکه‌ی (303 تا 320) گۆرانی جگه‌ له‌ قه‌تاره‌کان ده‌گرنه‌ خۆ، یه‌که‌م گۆرانی که‌ گوتویه‌تی گۆرانی (رۆیی به‌جێی هێشتم)ه‌، هه‌گبه‌ی ئه‌م هونه‌رمه‌نده‌ مه‌زنه‌ خه‌زێنه‌ی هونه‌ری پر له‌گه‌وهه‌رکردووه‌، به‌چه‌شنێ که‌ مزگێنی تا ئه‌مرۆژی به‌هونه‌ری کوردی‌و ئاینده‌ی هونه‌رو هونه‌ردۆستان داوه‌، هه‌روه‌ک گه‌لێکن ئه‌و هونه‌رمه‌ندانه‌ی کاریگه‌ری ده‌نگ‌و شێوازی وتنه‌وه‌ی ماملێ یان له‌سه‌ره‌و وه‌ک قوتابخانه‌ لێیه‌وه‌ فێرده‌بن .

ماملێ چه‌ندین دانیشتنی هونه‌ری ‌و ئاهه‌نگی له‌سلێمانی و قه‌ڵادزێ سازداوه‌ زۆر دۆستی (ره‌فیق چالاک) بووه‌، ده‌گێرنه‌وه‌ که‌ گوتویه‌تی چالاکی کوری له‌خۆی ره‌فیق چالاک ناولێناوه‌، په‌یوه‌ندی باشی له‌گه‌ڵ هونه‌رمه‌ندانی ئه‌وکاتی سلێمانی هه‌بووه‌ .

به‌ باسێک‌و دوان کاروانی پرهونه‌رو کانی سازگاری چێژی ته‌واو نابێ هه‌ربۆیه‌ که‌ باسی ماملێ ده‌ست پێده‌کات کۆتایییه‌که‌ی دورو ئه‌سته‌مه‌.. مرۆڤ که‌هێنده‌ له‌ ژیان به‌ ئه‌رزشبێت ئیتر ئێمه‌ش بێده‌نگ بین مێژووی هونه‌ری ئه‌م نه‌ته‌وه‌یه‌ خۆی خۆی ده‌نوسێته‌وه‌و ئه‌م شوناسه‌ له‌به‌رخۆی ده‌کات .

هونه‌رمه‌ند (محه‌مه‌دی ماملێ) دوای چه‌ندین شاکاری جوانی له‌ته‌مه‌نی (74) ساڵیدا دوای ئه‌وه‌ی توشی نه‌خۆشی ده‌بێت، له‌ (23/1/1999) ماڵ ئاوایی له‌ژیان کرد .

له‌کۆتاییدا ده‌ڵێم ئه‌وانه‌ی مێژووی نه‌ته‌وه‌و هونه‌ری نه‌ته‌وه‌که‌میان پێله‌به‌ین نابرێ ده‌ستی بچوکیان زۆر هه‌ڵناگرێ !

تێبینی :

زانیارییه‌کان له‌ویکیپیدیا ‌و گه‌شتێکم بۆ مه‌هابات سودم وه‌رگرتووه‌ .