چەرخ و فەلەک.. تەرزێکی جیاواز لە درامای کوردییدا

حەمەسوار عەزیز

بەشی سێیەم

نواندن لە چەرخ وفەلەکدا:

بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی باشتر کۆنتاکت لەگەل نواندنی بەشێک لە ئەکتەرەکانی درامای چەرخ و فەلەک بکەین، لە بەشی پێشوو باسی  کارەکتەرو فۆرمی کاریکاتۆری بەشێک لە کارەکتەرەکانی دراماکەمان کرد، چونکە ئەگەر لە فۆرمی کارەکتەرەکانی دراماو تەرزی دراما نەگەین، سەختە بتوانین هەڵسەنگاندن و خوێندنەوە بۆ ئەدای ئەکتەر بکەین لەم درامایە، لەبەرئەوەی  کۆمەڵێک ئاستی ئەداکردن هەیە لەم درامایە کە تەریبە لەگەل فۆرمی کارەکتەرو تایبەتمەندی هەر کارەکتەرێک لەڕووی بونیادی واقیعی و فەنتازی کارەکتەرەکە.

بەشێوەکی گشتی ئەدای ئەکتەر لەم درامایە یەکێک بوو لە ڕووکارە جوانەکانی ئەم درامایە و تایبەتمەندی و جوانی  زۆری بە دراماکە بەخشیووە، بەتایبەتیش کاتێ دەبینین دەرهێنەر زۆر وریایە و  لە ڕووبەری هەر کارەکتەرێک مامەڵەی جیاواز لەگەڵ ئەدای ئەکتەر دەکات و فۆرمێکی تەریب و هەماهەنگ لەنێوان ئەدای ئەکتەرو بونیادی کارەکتەر دەدۆزێتەوە.

ئەگەر سەیری هەردوو کارەکتەری (هاوار-جەبار مەعروف) و (خونچە- تەلار هیرانی) بکەین، دەبینین لەگەل ئەوەی ئەوانە ژن و مێردن لە یەک ماڵ دەژین و بەر هەمان شۆک و رووداو دەکەون، بەڵام کاردانەوەی هەریەکەیان بۆ رووداوەکە و بەرکەوتەکانی دراماکە یەکجار جیاوازەو هەریەکێک لەو کارەکتەرە دوو بونیادی زۆر جیاوازیان هەیەو دەرهێنەریش دوو ئەدای تەواو جیاوازو ناتەریب لە ئەکتەرەکان پیادە دەکات و سەرکەوتوو دەبێت لە دروستکردنی دوانەیەکی تایبەت لەنێوان ئەو دوو کارەکتەرەو جوانی و چێژی تایبەت بە دراماکە دەبەخشێت.

ئەدای جەبار مەعروف لە کارەکتەری هاوار بایەخێکی یەکجار گەورەی هەیە لەم درامایەو فەزایەکی تایبەت دروست دەکات بۆ ئەوەی ئەدای هەریەک لە تەلارهیرانی و رێشان حەمۆ و میدیا زەندی  و تەنانەت خودی مەها بێتسیلۆت بەشێوەیەکی جیاوازو بەرچاو دەربکەون، من پێموایە ئەو ریتمە هێمن و وەستاوەی ئەدای جەبار مەعروف کارێکی ئامانجدارە بۆ ئەوەی ئەدای کۆمیدی کارەکتەرەکانی تر زیاتر دەرکەوێت و رووبەری زیاتر داگیر بکات، بۆیە بە بڕوای من ئەگەر ئەدای جەبار مەعروف بپەڕێتەوە بۆ رووبەری ئەدایەکی ئینفیعالی و پڕ لە قەرەباڵغی وەک ئەوانی تر، ئەوە دراماکە ئەو هاوسەنگییە گرنگەی لە دەستدەدا کە بەرکەوتنی کارەکتەرەکان دروستیکردووە، ئەدای کۆمیدی و هەڵچووی کارەکتەرەکانی نێو ئەو ماڵە پێویستی بە باڵانسێک هەبوو تا رووبەری تەواوی خۆیان وەربگرن و دەرکەون، ئەم باڵانسەش لە ئەدای هێمن و وەستاوی جەبار مەعروف رەِنگدەداتەوەو دەروازەیەکی گەورە لە پێش فۆرمی کۆمیدی کارەکتەرەکانی تر دەکاتەوە، ئەگەر گریمانەی ئەوە بکەین کە ئەدای جەبار مەعروفیش لە کارەکتەری هاوار بکەوتبایە نێو ئەو ڕووبەرەی کە هەریەک لە تەلار هیرانی و رَیشان حەمۆ و میدیا زەندی و مەها بێتسیلۆت بەریان کەوتبوو، ئەوە فەوزایەکی زۆر دروست دەبوو و هیچ کارەکتەرێک نەیدەتوانی بەوشێوەیەی ئێستای فۆرم و رووبەری جیاواز بوونی خۆی وەرگرێت، بۆیە بەلای منەوە ئەدای جەبار مەعروف لەنێو لۆکەیشنی ماڵەکە، رەگەزی هاوسەنگی و دەرکەوتنی جیاوازی ئەدای ئەکتەرەکانەو هەر فۆرمێکی جیاواز لەو ئەدایە زیانی زۆر گەورەی بە فۆرمی کۆمیدی دراماکە دەگەیاندو رەنگ بوو بیخاتە نێو رووبەری فەوزاو قەرەباڵغیەکی بێ بەرنامە، کە زۆرێک لە دراما کۆمیدییەکان بە هۆی ئەوەی هەریەکێک لە ئەکتەرەکان دەیەوێ سەرنجی زیاتری بینەر بۆ خۆی ببات، دەکەونە نێو ڕووبەری ئەو فەوزا دیراسە نەکراوەو زیان بە فۆرمی کۆمیدی دراماکە دەدەن و هەندێ جار نزیکی دەکەنەوە لە کۆمیدیایەکی بازاڕی و تەهریج، بۆیە بەلای منەوە جەبار مەعروف بەو ئەدایە هاوسەنگە و بەو کارەکتەرە پڕ ئیحساسە ناوەکییە خزمەتێکی گەورەی بە فۆرمی دراماکە کردو ئەو رێتمەش رێتمێکی ئامانجدار بوو کە لە لایەن دەرهێنەرو ئەکتەر بە وریایی کاری لەسەر کرابوو، بەهیچ شێوەیەک پەیوەندی نەبوو بەوەی کە جەبار مەعروف ناتوانێ ئیحساسی زیاتر بە کارەکتەرەکە بدات، بۆ سەلماندنی ئەوەش لە ئەڵقەکانی کۆتایی دیمەنێکی هەیە کە بە تەنیا لە حەوشەی ماڵەکە دەگری، پڕاوپڕە لە ئیحساس و توانای ئیبداعی جەبار مەعروف وێنا دەکات ، بۆیە ئەگەر پێویست بووایە ئەو زۆر بە ئاسانی دەیتوانی بەو شێوەیە ئینفیعالییە ئەدای کارەکتەری هاوار بکات.

فاکتەرێکی تری لۆژیکی بوونی ئەو ڕیتمە ئەدایە لە کارەکتەری  (هاوار) ئەوەیە کە ئەم کەسە لە شەڕو دوژمنکارییدا کوڕێکی جوان و شیرینی لەدەستداوە، ئەمەش وادەکات لە ڕووی سایکۆلۆژییەوە هەموو رەفتارەکانی هاوار لۆژیکی بێت، لەبەرئەوەی کەسێکە لە شەڕدا زیانی گەورەی بەرکەوتووەو ئەمەش وایکردووە، وەک دژە کردار فۆرمێکی هێمن و دژە شەڕی هەبێت، هەرچەندە پرسیارێک هەبوو کە دراماکە نەیتوانی وەڵامێکی موقنیع بە بینەر بداتەوە، ئەویش ئەوەبوو کەسێکی دوژمنکارو ستایل و بیرکردنەوە لادێی چۆن ئەو گۆڕانە گەورەیە تیاییدا ڕوودەدات، دەکرا سینارێست و دەرهێنەر مەرگی (کاوە) بکەنە ئەو پاساوەی کە ئەم کارەکتەرەی لە بونیادەوە گۆڕیوە، بەڵام دراماکە بەهیچ شێوەیەک ئاماژە بەوە ناکات و دەبێ بینەر خۆی ئەم دەرەنجامە کەشف بکات.

لە بەرامبەر ئەم ئەدایەی جەبار مەعروف لە کارەکتەری هاوار، تەلار هیرانی ئەدایەکی تەواو جیاواز بە کارەکتەری خونچە دەبەخشێت کە زۆر تەریب و هەماهەنگە لەگەل کارەکتەری خونچە وەک کارەکتەرێکی جیاواز، جیاواز لەڕووی بونیاد و بیرکردنەوەو دونیابینی، ئەو بە پێچەوانەی هاوار هەمیشە حەز دەکات سەرنجی خەڵک ببات و خەڵکی بە زەقی ئیحساس و کاردانەوەکانی ببینن، بۆیە هەمیشە هەوڵدەدات موباڵەغە و زیادەڕۆیی بکات لە هەموو دەربڕینەکانی و بۆ ماوەیەکی کەمیش ناتوانێت وەک کارەکتەری هاوار هێمن و هاوسەنگ بێت و دەست بۆ نەعلەکانی درێژ نەکات بۆ ترساندنی بەرامبەر، تەلار لەم کارەکتەرە ئەدایەکی زۆر تایبەت و جیاواز دەکات و بەڕوونی دەتوانێت ئەو فۆرمە رووکەشەی ئەو کارەکتەرە بە بینەر بگەیەنێت، کارەکتەرێک لە زۆرینەی کات خەریکی نواندنە، بۆیە کارەکە بۆ تەلار دەبێتە نواندنی نێو نواندن و دەروازەیەکی فراوان دەکاتەوە بەڕووی موباڵەغەکردن و زیادەڕۆیی لە ڕەسمکردنی فۆرمی کۆمیدی ئەو کارەکتەرە، ئەمەش تاکە شوێنە کە زیادەڕۆیی و موباڵەغە نەوەکو هەر زیان نابەخشێت، بەڵکو زەروورەتێکی تایبەتییە بۆ وێناکردنی ئەو کارەکتەرەو تەلاریش تیاییدا سەرکەوتووە.

رێشان حەمۆ لە کارەکتەری (ئاسۆ) کە پاڵەوانی دراماکەیە، توانایەکی زۆر نایاب نیشان دەدات لە وێناکردنی ئەم کارەکتەرە لە هەردوو رەهەندی واقیعی و فەنتازی کارەکتەرەکەدا، لەو شوێنەی کە زمانی لۆژیک زاڵە دەبینین ڕێشان ئەدایەکی زۆر هاوسەنگ و جێگیری هەیەو کارەکتەرەکە وەک کەسێکی پێگەیشتوو وێنا دەکات، لەو شوێنانەش کە رووبەری ئەدای کارەکتەر دەکەوێتە ئەو رووبەرە فەنتازییەی کە سینارێست و دەرهێنەر بە کارەکتەرەکەیان بەخشیوە، لەوێ رێشان بە تەواوی ئەدای کارەکتەرێکی زۆر جیاواز دەکات و بینەر قەناعەت پێدەکات کە دوو کارەکتەر لەنێو فۆرمی کارەکتەری ئاسۆ هەیەو هەریەکەشیان جیاوازی و تایبەتمەندی خۆی هەیە.

سوپڕایزی گەورە بۆ من لەو درامایە ئەدای (کەریمۆک غەفوور) بوو لە کارەکتەری شەماڵ، بەبێ هیچ زیادەڕۆییەک کەریمۆک یەکێک بوو لە ئەستێرەکانی ئەم درامایە لە ڕووی نواندن و تێگەیشتنی ئەکتەر لە بونیاد و فۆرمی کارەکتەر، کەریمۆک توانی لە ئەداکردنی کارەکتەری شەماڵ هەموو ئەو رەهەندە سایکۆلۆژی و ئەنتۆلۆژییانەی ئەو کارەکتەرە وێنا بکات و بە بینەری بگەیەنێت،  ئەمەش لە ئاگایی ئەکتەرەوە سەرچاوە دەگرێت کاتێ لە بونیادی کارەکتەرو رەهەندە جیاوازەکانی بە باشی تێدەگات، ئەدای کەریمۆک لەم درامایە بەشێوەک لە شێوەکان تەریبە بە ئەدای هاوار لەنێو ماڵ، ئەدای کەریمۆک بە جیاوازی ئەو رووبەرە درامییەی کە داگیریکردووە، لە رێی کۆمیدیاوە جیاوازی و تایبەتمەندییەکی یەکجار گەورەی بەو درامایە بەخشیوە، ئێمە لەم ئەدایە کۆمیدیایەکی شاراوە دەبینین کە لەنێو فۆرمی ئەداکردنی ئەکتەر دەشاردرێتەوەو بە ناسکی و هێمنی بەر بینەر دەکەوێت، کۆمیدیایەک کە خودی بونیادنانی فۆرم و جولەو هەڵس و کەوت دروستیدەکات، بەڵام بە ئاراستەی پێچەوانەی کۆمیدیا نەوەکو کۆمیدیا، چەند گرنگە کاتێ هەموو جولەو ئاماژەو سیماو تەکنیکی  ئەکتەر لە کۆمیدیا دوور بکەوێتەوە، کەچی ببێتە هۆی بەرهەمهێنانی کۆمیدیا، جۆرێک لە کۆمیدیای گرۆتێسکی لەم کارەکتەرە هەیە کە وادەکات بێ ئەوەی خۆی بیەوێت بەر کۆمیدیا بکەوێت، ئەم کۆمیدیایە کۆمیدیای ڕەش نییە، کۆمیدیا گرۆتێسکە لە سەنتەری بەرکەوتنی  ئیحساس و جیهانبینییە دژەکان و لەنێو جەرگەی رووبەرێکی دژە کۆمیدیا، کۆمیدیایەکی تایبەت لە دایک دەبێت و فۆرم وەردەگرێت.

ئەدای (سەربەست ئەحمەد) لە کارەکتەری پاشا، ئەدایەکی تارمایی ئاسا و خێو ئاسایە، لێرەدا ئەدای سەربەست زیاتر قوڵبوونەوەیە بەنێو ڕووبەری مرۆڤایەتی و کارەکتەرەکە ئەوەندەی لە پەیامبەرێکی ئاسمانی دەچێت ئەوەندە لە کارەکتەرێکی ئاسایی نۆرماڵ ناچێت، سەربەست باش لەو فۆرمە تێگەیشتووەو بۆیە ئەداکەی تەواو هاوسەنگە لەگەل ئەو سێبەرە گەورەیەی کە ئەو کارەکتەرە لە ڕووی ویژدان و مرۆڤبوونەوە بە دراماکەی دەبەخشێت، شێوازی جولەو قسەکردن و ئاماژەکانی جەستەو روخسار هەموو بەو ئاقارەیە کە فۆرمێکی ناتەبا بەو کارەکتەرە ببەخشێت، لە هەندێ دیمەنیشدا تەنها لە رێگەی ئەدای چاوەوە کۆنتاکتێکی زۆر تایبەت لەگەل بینەر دەکات، هەرچەندە من پێموایە نەدەبوو دەرهێنەر لە ئەڵقەکانی کۆتایی ئەم کارەکتەرە بەو شێوە سادەیە لەو فۆرمە پیرۆزییە کاڵبکاتەوەو بیخاتە نێو ماتۆرَێک بۆ ئەوەی بەدوای ئاسۆدا بگەڕێت، دەبوو دەرهێنەر فۆرمێکی جیاوازتر و تەبا لەگەل ئەو فۆرمە بۆ ئەڵقەکانی کۆتایی بدۆزێتەوەو چونکە هەندێجار دەیخستە نێو رووبەری یارییەکی مناڵانەو هەموو رەهەندە ئەفسوونەییەکانی ئەو کارەکتەرەی سادە دەکردەوە.

ئەدای میدیا زەندی لە کارەکتەری (نازەنین ) بۆ من زۆر جێگەی سەرنج بوو، ئەو کچە ئیحساسێکی زۆر تایبەتی هەیەو دەتوانێت لە رێگەی ئاماژەی دەموچاوەو ڕوانینەوە زۆر بەجوانی دەیان حاڵەتی تایبەت بگەیەنێت و لە ڕووی کۆمیدیاشەوە ئەکتەرێکی زۆر پێرفێکتەو توانیویەتی دووانەیەکی گرنگ لەگەل تەلار دروست بکات، بە تایبەتیش لە ئەڵقەی یەکەم ئەدایەکی زۆر تایبەتی هەبوو، خۆزگەم دەخواست دەرهێنەر فەزایەکی زیاتری پێبدات و زیاتر لە توانا ئیبداعییەکانی ئەو ئەکتەرە سوود مەند دەبوو کە زۆر بە ئەرێنی بەسەر دراماکە دەشکایەوە.

زاهیر عەلی لە کارەکتەری باپیرە، وەک هەموو جار ئەدایەکی ناوازەو تایبەتی هەبوو، هەرچەندە بەهۆی هەمیشە دووبارەکردنەوەی ئەم دیالۆگەی (نەخشین لە کوێیە)، خەریک بوو جۆرێک لە کڵیشەبەندی لەدیمەنی دواتر دروست بکات، بەڵام توانای کاک زاهیر وایکرد دەرکەوتنی لە هەر دیمەنێک ئیزافەیەکی گرنگ و کارا بێت بۆ ئەو دیمەنە.

جیاواز لە هەموو کارەکتەرەکانی تر ئەدای (رزگار زاهیر-ڕەنجە) بەشێوەیەکی بەرچاو ئەدایەکی زۆر ستانسلافسکیانەی قوڵ و کاریگەر بوو، هەموو ئیحساسەکانی رزگار لە ناوەوە سەوز دەبوون و دواتر دەهاتنەدەر، ئەدای رزگار جیدییەتێکی زۆری پێوە دیار بوو ئەوەش بۆ وێناکردنێکی راستەقینەی ئەو مەترسیەیەی کە دەرهێنەر بە شەڕو دوژمنکاری وێنای دەکرد.

هەردوو کارەکتەری (عەلی ماجید-سیپان) و (عەلی عەبدوڵخالق-دراوسێ) ئیزافەی کۆمیدی گرنگ بوون بۆ دراماکەو توانیبوویان روخسارێکی جیاواز تر ببەخشنە ئەو دیمەنانەی کە تیای دەردەکەوتن، بەتایبەت عەلی ماجید کە زۆر بە عەفەویەت و سادەیی نواندنی دەکرد.

(کوێستان خەسرەوی-رێناس) لە ئەداکردنی کارەکتەری رێناس سادەیی و ئاسانی و عەفەویەتی زۆری پێوە دیار بوو، بەشێوەیەکی بەرچاو ئەو فۆرمە خزمەتی ئاستی مەعریفی و رۆشنبیری ئەو کارەکتەرەی دەکرد، بە هەمان شێوە (شنۆ محەمەد-خاتون) لە ئەداکردنی کارەکتەری خاتون زۆر هاوسەنگ و هێمن و لەسەرخۆ، دوور لە هەموو هەڵچونێکی زیادو ناپێویست ئەدای ئەو کارەکتەرەی دەکردو دوانەیەکی تایبەتی لەگەل کەریمۆک دروست کردبوو.

هەموو ئەکتەرەکانی تر (مازیچن خۆشناو، قاسم نوری، شاخەوان مستەفا، بیلال شاکر،رەحیم عومەرو ...تاد)، توانیان ئیزافەو ئەدای جیدییان لە نێو دراماکە هەبێت و وزەزیفەی خۆیان بە باشی ئەدا بکەن.

لەڕووی نواندنەوە کێشەیەک لە ئەدای سەردار زەنگەنە لە کارەکتەری پرۆفیسۆر دەبینرا، ئەدای سەردار  جۆرێک لە رارایی و بێ متمانەیی پێوە دەبینرا کە وایکرد کارەکتەری پرۆفیسۆر بەو شێوە دەرنەکەوێت کە قەناعەت بە بینەر بکات کە ئەم کەسێکی زۆر تایبەتەو خاوەن مەعریفەیەکی پزیشکی گەورەیە، دیالۆگەکان وەک ئەوە بوو کە دەرخ کرابن و زادەی ساتەوەختی روودانی نێو دیمەنەکان نەبن.