لە رۆژێكی وەك ئەمرۆدا و لە 13ی تەمووزی 1989 عەبدولڕەحمان قاسملۆ سكرتێری گشتی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران لە شاری ڤییەننای پایتەختی نەمسا تیرۆركرا، تا ئێستاش بكوژانی دادگایی نەكراون.
قاسملۆ كێ بوو؟
لە 22ی كانونی یەكەمی 1930ی زایینی لە بنەماڵەیەكی دەوڵەمەندی یەكێك لە گوندەكانی سەر بە شاری ورمێی رۆژهەڵاتی كوردستان لەدایكبووە.
لە تەمەنی 14 ساڵیدا بووە بە ئەندامی لقی گەنجانی حزبی تودەی ئێران (حزبی كۆمۆنیستی ئێران)، 22ی كانونی دووەمی ساڵی 1946 كاتێك لە گۆڕەپانی چوارچرای مەهاباددا كۆماری كوردستان راگەیەندرا، عەبدولڕەحمان قاسملۆ تەمەنی 16 ساڵ بووخەریكی خوێندن بوو.
لە سێدارەدانی قازی محەمەد لە چوارچرا و دەستگیركردنی باوكی كاریگەرییان كردە سەر ژیانی قاسملۆ، كاتێك حزبی كۆمۆنیست لە ساڵی 1948 دا لە چیكۆسلۆڤاكیا دەسەڵاتی گرتە دەست، گەنجانی تودەی ئێران بانگهێشتكران بۆ پراگ كە لە نێو گروپە گەنجەكەدا قاسملۆش بەشداری كردبوو.
ژیانی حزبی قاسملۆ
قاسملۆ ساڵی 1957 بو بە مامۆستای زانكۆی پراگ، لە ساڵی 1973 دا قاسملۆ لە كۆنگرەی سێیەمی حدكا، بو بە سكرتێری حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران (حدكا)، دروشمی كۆنگرە و حدكا كرا بە "دیموكراسی بۆ ئێران و خودموختاری بۆ كوردستان".دوای ئەوەی لە كۆتایی ساڵی 1978 شا ناچاربو كۆتایی بە دەسەڵاتەكەی بهێنێت و لە ئێران هەڵبێت، قاسملۆ گەڕایەوە بۆ كوردستان.
بڕیاربو لە یەكی شوباتی 1979 بە فڕۆكە لەگەڵ ئیمام خومەینیدا بڕوات بۆ تاران، چونكە لە هاوینی 1978 دا قاسملۆ چەند جارێك چوو بۆ سەردانی ئیمام خومەینی لە پاریس و هەندێك بەڵێنی لێوەرگرتبو، دوای ئەوەی ئیمام خومەینی گەڕایەوە بۆ ئێران لە دوای 10 رۆژ شۆڕشەكەی خۆی و دەسەڵاتەكەی راگەیاند و بە كوردی وت "چاوم پێتان دەكەوێت" دوای ئەوە جارێكی دیكە كورد لەلایەن رژێمی نوێی ئێرانەوە رووبەڕووی گوشار بوویەوە و قاسملو حزبی دیموكرات چوونە دەرەوە.
قاسملۆ بارەگای خۆی بردبوە چیای قەندیل، لە ناوەڕاستی ساڵانی 1980 كاندا بە ناوبژیوانیی مام جەلال تاڵەبانی، كوردستان پەیوەندیی لەگەڵ تاران دروستكرد. لە 30ی كانونی یەكەمی 1988 لە ماڵی خەبات مەعروف، ئەندامی یەكێتیدا كۆبوونەوە، كۆبوونەوەكە ماوەی دوو رۆژ بەردەوام بوو، قاسملۆ لە داوای خوێندن بە زمانی كوردی و كوردی بكرێتە زمانی دوەم و فەرمی دانەبەزی، دوای مردنی خومەینی، رەفسەنجانی دەسەڵاتی گرتە دەست و دووبارە دانووستانەكان دەستیان پێكردەوە.
پەیوەندیەكانی لە گەڵ تاڵەبانی
بەگوێرەی چەند بەڵگەنامەیەك لە چەند ساڵی رابردوودا پێگەی ویكیلیكس بڵاوی كردەوە قاسملۆ لەبارەی پەیوەندیەكانی خۆی و مام جەلال وتویەتی " دۆستایەتیەكی زۆر باشی" لە گەڵ تاڵەبانی هەیە، بەمزوانە داوای لە تاڵەبانی كردوە كاڤیاری ئێرانی بۆ بهێنێت، كاتێك بۆی هێناوە تاڵەبانی بە سوعبەتەوە وتویەتی بە رێگەی تایبەتەوە بۆی سازكرا بڕی زیاتری كاڤیار لە رێگەپێدراو بهێنێت و ئەگەر دەسەڵاتەكانی ئێران بیانزانیە بۆ كێیە " لەوانەیە توشی شۆك ببونایە".
ئەو سەركردە شەهید كراوەی كورد گێڕاویشیەتەوە، جار هەبووە بابەتی هەستیار نێوانیان رویداوە، قاسملۆ پێداگر بوو لەوەی حزبی دیموكرات دەبێت لە سەرجەم بابەتەكانی نێوان عێراق و كوردەكانی عێراق بە " تەواوی بێلایەن بێت"، هەر بۆیە لەگەڵ مام جەلال لەسەر رادەستكردنەوەی 52 سەرباز و ئەفسەری عێراقی ماوەی دوو هەفتە ناكۆك دەبن بەڵام لەكۆتایدا ئەو ئەفسەر و سەربازانە رادەستی تاڵەبانی ناكات و دەیانداتەوە بە حكومەتی عێراقی.
قاسملۆ و بارزانی
هەرچەندە لە زۆر قۆناغی مێژوویدا قاسملۆ پەیوەندی خۆشبووە لەگەڵ بارزانی، بەڵام بەهۆی ئەوەی بارزانی زۆر هەولیداوە حزبی دیموكرات بخاتە خزمەتی خۆیەوە قاسملۆ ناكۆكی بۆ دروست بووە، بەگوێرەی قسەی سەركردە شەهیدكراوەكەی رۆژهەڵاتی كوردستان كە ویكیلیكس بڵاویكردووەتەوە، لە گەڵ ئەوەی قاسملۆ كەسێكی كراوەبووە هاوكاتیش زۆر بە ئاگاییەوە وشەكانی بژاردە كردووە، ئەو لەو دیدارەدا خۆی پاراستووە لە باسكردنی پەیوەندیەكانی لە گەڵ مسعود بارزانی، بەڵام پێی وایە كە پارتی و بارزانی لە ئەرزی واقیعدا هیچكات حزب نەبووە، بەڵكو ئەوان زیاتر " عەشرەتێكن".
پەیوەندیەکانی لەگەڵ سەددام
سەرچاوە مێژوویەكان دەیگێڕنەوە، پەیوەندی فەرمی لە نێوان حیزبی دیموكرات و دەسەلاتدارانی عێراقدا نەبووە تاكو واژۆ كردنی رێككەوتننامەی ئازار لە نێوان سەركردایەتی جولانەوەی كوردو حكومەتی عێراق لە ساڵی 1970.. لە مانگی حوزەیران یان تەموز، یەكەم دیداری قاسملۆو ئەندامێكی ئەنجومەنی سەركردایەتی شۆرش لە بەغدا ئەنجامدرا لە رێگەی نێوەندگیری شەهید محمد محمود عبدالرحمن ناسراو بە (سامی) وەزیری كاروباری باكورو نوێنەری جولانەوەی كورد لە عێراق.
لەو كۆبونەوەیەدا قاسملۆ وەسیقەیەكی وەك بنەما گشتیەكان خستە روو، هەردوولاش لەسەری رەزامەند بوون، زەمینەیەكی هاوبەشی رەخساند بۆ پەیوەندی نێوان هەردوولا..
لەو بنەمایانە بریتی بوو لە پتەوكردنی پەیوەندیەكان لەگەڵ ولاتە سۆسیالیزمیەكان و سنوردانان بۆ هەژموونی ئیمپریالی و بڕوا بوون بەوەی چارەسەری نمونەیی بۆ كێشەی كورد ئەوەیە؛ گەلی كورد لە عێراق و ئێران مافی حۆبەڕێوەبەردنیان هەبێت و هەردوولا پەیوەندی هاوڕێتیان لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستانی عێراق هەبێت، دیارەی لایەنی عێراقی بەم بنەمایانە رازی بوون وەك سەرەتایەك بۆ دروست كردنی پەیوەندی لەگەڵ پارتی دیموكراتی كوردستان-ئێران.
قاسملۆ لەو دیدارەیدا كە ویكیلیكس بڵاویكردووەتەوە یەكتربینینێك بووە لەگەڵ بالوێزێكی ئەوكاتی سوید، ئەو باس لەوە دەكات كە ئەو سەركردە كورد زۆر دژی ئەوە بووە لەگەڵ سەدام وێنەی بگیرێت و حەزیشی نەكردووە زۆر باس لە پەیوەندیەكانی نێوانیان بكات
چۆن تیرۆر كرا؟
ساڵی ١٩٨٨ شاندێکی حکومەتی ئێران بەنهێنی چووە ڤیەنا بۆ ئەوەی لەگەڵ دکتۆر قاسملو لە سەر پرسی خۆبەڕێوبەری بۆ کوردستان دانوستان بکەن.
شاندی ئێرانی پێکهاتبوو لە محەمەد جەعفەری سەحراروودی و مستەفا ئاجودی، هەروەها دکتۆر قاسملوش لەگەڵ جێگرەکەی، عەبدوڵا قادری ئازەر لەو زنجیرە دانیشتنانەدا بەشدارییان کرد.
تا پێش ئەو دانیشتنەی کە لە چوارچێوەیدا دکتۆر قاسملو و قادری ئازەر تیرۆر بکرێن، دوو خولی دیکە لەو دانیشتنانە لە ڤیەنا بەڕێوەچووبوون، لە خولی سێیەمدا قاسملو کە بێهیوابوبوو لەوەی ئەو دانیشتنانە ئەنجامی ئەرێنییان لێبکەوێتەوە، بڕیاردەدات کە بەشداری نەکات و سەعید شەرەفکەندی لە جیاتی خۆی بنێرێتە سەر مێزی دانوستان، بەڵام شاندی ئێرانی قبوڵی ناکەن و دەڵێن دەبێت سکرتێری حزبەکە لە دانیشتنەکەدا بەشداری بکات.
لە خولی سێیەمی دانیشتنەکاندا، شاندی ئێرانی دوو مەرج بۆ شاندی حزبی دیموکراتی کوردستانی ئێران -حدکا دادەنێت، یەکەم ئەوەی جەلال تاڵەبانی کە یەکێک بوو لە ڕێکخەرانی ئەو زنجیرە دانیشتنانە، لە دانیشتنەکەدا نەبێت، دووەم جگە لەو شاندەی دانوستانی دەکرد کەسی دیکە لە دانیشتنەکەدا نەبێت، واتە دانوستانەکە بە بێ پاسەوان ئەنجامبدرێت.
ئەمجارەیان فازڵ رەسوڵ بووە ناوبژیوان، فازڵ رەسوڵ لە ڤییەنا ژیانی بەسەر دەبرد و كاری لۆبیی بۆ كورد دەكرد، چاوپێكەوتنی بۆ سەركردەكانی كورد رێكدەخست، قاسملۆ دەیویست چاوپێكەوتن و دانوستانەكان لە پاریس بێت، ئێرانیش دەیویست "یان لە ڤییەنا یان لە بەرلین، بەڵام پاریس نابێت"، قاسملۆ لە 11ی تەموزی 1989 چووە ڤییەنا.
دكتۆر قاسملۆ پێش چاوپێكەوتنی 13ی تەموزی 1989 لەگەڵ ئێرانییەكاندا، بڕیاربو لەگەڵ وەزارەتی ناوخۆی نەمسا لە كاتژمێر 4:00ی عەسردا كۆبوونەوەیەك ئەنجام بدات، بەڵام سكرتێری وەزارەتی ناوخۆی نەمسا رایگەیاند، ئەو كاتەی هەڵوەشاوەتەوە.
كاتی دانوستانەكە كاتژمێر 5:30ی ئێوارەی رۆژی 13ی تەموزی 1989 لەسەر رێگای لینكەن بانگاسە لە ناوچەی سێی ڤیینا ئەنجام دەدرا و شوێنەكەش لەلایەن فازڵ رەسوڵەوە دەستنیشان كرابوو.
لەوكاتەدا سێ كەسی بەڕەگەز ئێرانی بە ناوەكانی محەمەد جەعفەر سەحراڕودی، مستەفا مستەوفی (ئاجودی)، غەفور درجزی (ئەمیر مەنسور بوزورگیان ئەسڵ) لە ئوتێلەكەیان چوونە دەرەوە و گەیشتنە شوێنی كۆبوونەوەكە، پاسپۆرتی دیپلۆماتیكیان لە گیرفاندا بوو كە رۆژی 10ی تەموزی 1989 گەیشتبوونە ڤییەنای پایتەختی نەمسا.
هەمو لایەنەكان لەسەر مێزی دانوستان دانیشتبوون و دانوستانەكە دەستیپێكردبوو، وتەی لایەنەكان لەسەر كاسێتێك تۆماردەكرا، ئەو كاسێتە كە دەنگی تیادا تۆماركرابو پۆلیسی نەمسا دواتر كاسێتەكەی ئاشكرا كردبوو، ئەوەی تیایدایە كە قاسملۆ دەڵێت "بە دەست بەتاڵی بگەڕێمەوە و بڵێم، ئێران لەسەر ئەو ئۆتۆنۆمییەی (خودموختاری)یەی، كە بەڵێنی بۆداوە كار دەكات؟ من ناتوانم ئەوە بكەم"، دوای ئەو قسەیە دەنگی تەقە لە كاسێتەكەدا دەبیسترێت.
ئەو گوللانەی كە لە دوو چەكەوە تەقێنراون، بەر ناوچاوان، چەناگە و ملی دكتۆر قاسملۆ كەوتبوو، هەروەها گولـلەش بەر تەوقی سەر و ملی فازڵ رەسوڵ كەوتبوو.
كاتێك یەكەم گروپی پۆلیس چوونە ماڵەكە، ئەوەیان بینیبوو، كە جەعفەر سەحراڕودی لە ناو خوێندا و بەسەر زەوییەكەدا كەوتووە، مەنسور بوزورگیان، هاوڕێی سەحراڕودی گەیشتبووە دەرەوە و كاتێك پۆلیسەكان هاتبوون و یەكتریان بینیبوو، بە پۆلیسەكانی وتبوو "كوشتیان، هاوڕێكەی منیان كوشت، رزگاری بكەن".
لە پلانی برینداربونی سەحراڕودی هەمو پلانەكەیانی تێكدا، سەحراڕودی لە ژێر چاودێریی پۆلیسدا گواسترایەوە بۆ نەخۆشخانە و بوزورگیانیش برا بۆ بنكەی پۆلیسی شاترینگ، تا ئێٍتاش لەلایەن پۆلیسی نەمساوە كەسێك بە تاوانی تیرۆر كردنی ئەو سەركردە كوردە دادگایی نەكراوە كە 31 ساڵی بەسەردا تێپەڕ بووە.
پاش تیرۆرەکە سەحراروودی و بزورگیان لەلایەن پۆلیسی نەمساوە دەستگیرکران و لێکۆڵینەوەیان لەگەڵ کرا، لە لێکۆڵینەوەکاندا سەحراروودی بانگەشەی ئەوەی کرد، کە لە کاتی دانیشتنەکەدا هێرش کراوەتە سەریان، لەکاتێکدا بوزورگیان وتبووی، لە دانیشتنەکەدا ئامادەنەبووە، پۆلیسی نەمسا تەنانەت ئەو چەکەشی دۆزییەوە کە تەقەی پێکرابوو و ئاشکرابوو کە چەکەکان لە ئێرانەوە برابوون.
لەگەڵ ئەوەی هەموو بەڵگەکان دەیانسەلماند کە بکوژەکان لە دەستی پۆلیسی نەمسادان، بەڵام دەوڵەتی نەمسا بکوژەکانی ئازادکرد و ڕەوانەی ئێرانی کردنەوە، چەند مانگێک دواتر دادگای نەمسا بڕیاری دەستگیرکردنی هەر سێ بکوژەکەی دەرکرد، بەڵام لە کاتێکدا کە دەوڵەت خۆی بکوژەکانی ڕادەستی ئێران کردبووەوە.