فریدریش نیچە و مارتین هایدیگەر لە ناو نەریتی ئەمڕۆی فەلسەفەی هاوچەرخدا ئامادەییان هەیە. هەردووکیان دوو ڕەخنەگری سەرسەختی لیبڕاڵ دیموکراسیی و سۆسیالیزمن. بەڵام هایدیگەر و نیچە ئامادەییەکی سەرسەخت و تۆخیان لەناو بزووتنەوە ڕاستڕەو و فاشیستەکانی ئەمڕۆدا هەیە. هەردووکیان دوو دوژمنی سەرسەختی ئایدیالەکانی شۆڕشی ١٧٨٩، کۆمۆنەی پاریس ١٨٧١ و لە حاڵەتی هایدیگەردا، شۆڕشی ئۆکتۆبەری ڕووسیا لە ١٩١٧ و شۆڕشی نۆڤەمبەری ئەڵمانیا لە ١٩١٩ و پاشان دوژمنی سەرسەختی کۆماری ڤایمار (١٩٢٠-١٩٣٣) بوون. لە لای هەردووکیاندا بە ڕوون و ئاشکرایی دوژمنایەتیکردنی سۆسیالیزم، لیبڕاڵیزم، یەکسانیخوازیی و کۆمەڵگای مۆدێرنی جەماوەریی، دەبینینەوە. هەروەها هایدیگەر و نیچە هەردووکیان ئەمڕۆ بوونەتە بەردی بناغەی بزووتنەوە ڕاستڕەوەکان و کەسایەتییەکانی وەک دۆناڵد ترەمپ، بۆلسۆنارۆ، ڤیکتۆر ئۆربان، ڤلادیمیر پوتین (لەڕێگای فەیلەسوفە ڕاوێژکارەکەیەوە ئەلێکساندەر دوگین کە کتێبی هایدیگەر و ڕێگای سێیەمی نووسیوە و ئەمڕۆ ڕووخساری سەرەکیی فاشیزمی ڕووسییە) و هەروەها ڕیچارد سپێنسەر لە ئەمریکا کە وەک فەیلەسوفی سیاسیی و سەرسەختترین لایەنگری ترەمپ ناسراوە کە هاوکات بە هایدیگەرناس و نیچەناسی ئەمریکیش لەقەڵەم دەدرێت. لەم نووسینەدا ناچمە ناو وردەکاریی کۆی ئەم پرسانەوە، بەڵکو بە کورتیی باس لە گەڕانەوەی هایدیگەر جارێکی دیکە وەک فەیلەسوفی پارتی نوێی نازیی ئەڵمانیی «ئەڵتەرناتیڤ بۆ ئەڵمانیا» (AfD) دەکەم کە بەم دواییانە دەستیانکردووە بە دەرکردنی گۆڤارێک بۆ هایدیگەر و لەژێرناوی چەمکێکی سەرەکیی ناو فیکری هایدیگەر کە دژایەتیی ئەوی لەگەڵ مۆدێرنیتەدا پێدەناسرێتەوە.

لە 28ی ئایاری 2020دا، بیۆرن هۆیكە، ڕابەری پارتی فاشیستی ئەڵمانیی، ئەڵتەرناتیڤ بۆ ئەڵمانیا (AfD)، لە هەرێمی تۆرینگن، وێنەیەكی خۆی لە پرۆفایلی فەیسبووكی خۆیدا بڵاوكردەوە. لە وێنەكەدا، هۆیكە دەبینین لەسەر كورسییەكی پاركێك دانیشتووە، و گۆڤارێك دەخوێنێتەوە بەناوی «Die Kehre» (گۆڤاری پارێزگاریكردن لە سروشت)، گۆڤارێكی ڕاستڕەوی فاشیست كە یەكەم ژمارەی لە بەهاری 2020دا بڵاوكرایەوە. وەك خۆپێناسەكردنی گۆڤارەكە باسی دەكات، ناوونیشان و ناوەرۆكەكەی «كاریگەرە بە وتاری پرسیار دەربارەی تەكنەلۆژیا(Die Technik und die Kehre)ی مارتین هایدیگەر»، یەكێك لە دوو نووسراوەكانی پاش-جەنگی فەیلەسوفەكە، بەگوێرەی گۆڤارەكە، «لەو نووسراوەیەدا، هایدیگەر تەكنەلۆژیا وەك دەركەوتن و سەرهەڵدانی بەرزترین مەترسیی» بۆ «بوونی ئێمەی مرۆڤ» دەبینێت. گۆڤارەكە، بە سەرپەرشتیی ژمارەیەك لە ئەندامانی ئەوەی پێیدەگوترێت بزووتنەوەی شووناسخوازیی دەردەچێت، ئامانجی فەراهەمكردنی تێگەیشتنێكە لە پارێزگارییكردنی ژینگەیی، كە بەسەر «تەركیزی بەرتەسك و سنوورداری ئیكۆلۆژیا لەسەر گۆڕانی ژینگەیی»دا زاڵدەبێت، و گۆڤارەكە باس لەوەش دەكات كە «پەروەردەی ژینگەیی بەشێوەیەكی گشتیی، بە دیمەنە كولتوورییەكان، عادەتەكان و خو و نەریتەكانەوە» دەگرێتە خۆی.

ستایشكردنی هۆیكە بۆ هایدگەر و بۆ گۆڤارەكە یەكێكە لەنێوان هەموو ئەو نموونانەی دەریدەخەن چۆن فاشیزم لە ئەڵمانیا و لە وڵاتانی دیكە، دەستیانكردووە بە ستایشكردن و شانازیكردن بە فەیلەسوفە بەدناوەكەوە. هەر لە ستێڤ بانۆنەوە كە لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ دێر شپیگڵدا هایدیگەر بە «كوڕەكەم» ناو دەبات تا دەگاتە ڕوانگەی ئەلێكساندەر دوگین (ڕابەری فاشیستەكانی ڕووسیا) بۆ تیۆرەیەكی چوارەمی سیاسیی، كە تیایدا هایدیگەر وەك فەیلەسوفی سەرەكیی و بنچینەیی ڕاستڕەو و فاشیزمی بەجیهانیبوو دەردەكەوێت.

بەڵام، تەنها بەم دواییانە لێكۆڵەران دەستیانكردووە بە شیكاركردن و تێگەیشتن لە ڕۆڵی هایدیگەر لەنێو فاشیزمی هاوچەرخ و ئایدیۆلۆژیای ئەم فاشیزمە. لە ڕابردوودا، كەسانی زۆر سەرنجی ئەوەیان داوە چۆن كەسان و ڕابەرانی ئەوەی پێیدەگوترێت شۆڕشی كۆنزەرڤاتیڤ، وەك ئۆسڤالد شپینگلەر یان كاڕڵ شمیت خۆراکیان بۆ ئایدیۆلۆژیای ڕاستڕەوی نوێ دابینكردووە. لەكاتێكدا زۆرێك تێبینیی ڕۆڵی بنچینەیی هایدیگەریان كردووە، بەڵام ئەوە تەنها ساڵی 2008 بوو، كە یەكەم لێكۆڵینەوەی بەرفراوان لە بیری هایدیگەر لە ڕاستڕەو و فاشیزمی هاوچەرخ بە ئیتاڵیی بڵاوبووەوە – كە بەداخەوە بۆ هیچ زمانێكی دیكە وەرنەگێڕدراوە، ئەویش كتێبە تازەكەی ڤیكتۆر فاریاسە. لە ساڵانی ڕابردوودا بڵاوكراوە تازەكان بەشدارییان لە بەدەستەوەدانی تێگەیشتنێك بۆ ڕۆڵی بیری هایدیگەریی لەنێو سیاسەتی ڕاستڕەوی هاوچەرخ و بەتایبەت لە ڕاستڕەوی ئەمریكا و ناسیۆنالیزمی سپیپێستی ئەمریكییدا كردووە. بەڵام هاوکات کتێبە بەناوبانگەکەی دۆمۆنیکۆ لوسەردۆ بەناوی «مارتین هایدیگەر و ئایدیۆلۆژیای جەنگ» کە بە ئیتاڵیی نووسراوە، بۆ زمانەکانی ئەڵمانیی و ئینگلیزیی و فەڕەنسیی وەرگێڕدراوە و بە فراوانیی بڵاو دەکرێتەوە.

لە ئەڵمانیا، مەحبوبییەتی هایدیگەر لای ڕاستڕەو و فاشیستەكان بەستراوەتەوە بەو ڕەوایەتییەی فەلسەفەكەی دەیبەخشێتە ئینڤایرۆمێنتالیزم(ژینگەپارێزیی)ی ڕاستڕەوی هەرێمیی، پۆپۆلیزم و ڕاسیزمی كولتوورییەوە. ڕوانگەی هایدیگەربۆ دازاینی نەتەوەیی، بوونێكی كۆیی/دەستەجەمعیی تایبەت كە لەسەر بنەمای ڕۆح، نەریت و ڕیشەداكوتنی هاوبەش دامەزراوە، بووەتە بنەمایەك بۆ ڕوانگەی ڕاستڕەو/فاشیستی هاوچەرخی ئەڵمانیی بۆ شووناسی سپیپێست، كە «خەڵك» (das Volk) و نوخبەكان لەسەر بنەمای گەیشتن بە «خەڵكی هاوبەش» (das gemeine Volk) و ناوچەیی و موقەدەسكردنەكەی لەڕێگای ڕادیكاڵیزەكردنی زیاتری ئەوەی پێیدەڵێن كولتووری نزم و «ئەویدیكە»ی ئایینییەوە.

یەكەم، بە پشت بەستن و گەڕانەوە بۆ هایدیگەر، بزووتنەوەكە بەشێوەیەكی فیكریی/ڕۆشنبیریی ڕوانگە و بیركردنەوەی خۆی بۆ بزووتنەوەیەكی پارێزگاریی ژینگەیی مانابەخش وەك بەشێك لە پارێزگاریكردن لە «نیشتمان» (Heimat)، وەك یەكێتییەكی سروشتی ناوچەیی/هەرێمیی، كولتوور و میرات دژی بەجیهانیبوون، جێگیر و جێكەوت دەكات. گۆڤاری ناوبراو، Die Kehre، بەڕوونی ئەمەی لەسەروتاری دامەزراندنی خۆیدا باسكردووە. لێرەدا، ڕۆحییەتی هایدیگەر دژی عەقڵانییەت و تەكنەلۆژیا دەوەستێتەوە و هەروەها تێگەیشتن و چەمكەكەی بۆ بیركردنەوەیەكی ڕیشەداكوتاوی ناوچەیی، خۆراكی هەوڵی ڕاستڕەوەكان بۆ بانگەشەی ئینڤایرۆمێنتالیزم دابین دەكات.

بەشێكی سەنتڕاڵی ئەم ستراتیژییە بینینی پارتی سەوز و بزووتنەوە چەپەكانی پارێزگاریكردن لە سروشت وەك كۆمەڵە تەكنۆكراتێك كە عەقڵانییەتێكی سنووردار و بەرتەسكی زانستیی پاڵنەریانە لە تەركیزكردنە سەر گۆڕانی كەش و هەوا. بە پشت بەستن بە نەریتێكی دوور و درێژی نەریتی پارێزگاریكردن لە نیشتمان، ڕاستڕەوەكان دەیانەوێت دژی ئەم بزووتنەوە نوێیە بووەستنەوە لەڕێگای دانانی خۆیان نەك وەك بەرگریكارانی ژینگە، بەڵكو وەك بەرگریكارانی سروشت وەك بەشێكی مانابەخشی نەریتە ناوچەییەكان، میرات و بەشی جەوهەریی شووناسێكی سپیپێستی نەتەوەیی. لێرەدا بزووتنەوە جیهانییەكانی پارێزگاریی ژینگەیی وەك دەركەوتەی ئەو شتە دەبینرێن و سەیردەكرێن كە هایدیگەر پێیدەگوت Gestell: خوێندنەوەیەكی ڕووتی عەقڵانییانەی سروشت و جیهان وەك شتێك كە مرۆڤەكان توانای گۆڕینیان هەیە.

دووەم، بە پشت بەستن بە هایدیگەر ڕۆشنبیرانی ڕاستڕەوی فاشیست پۆپۆلیزم لەئامێز دەگرن و دەستدەكەن بە گەشەدان بە ئایدیالی ڕۆشنبیرییەكی پۆپۆلیست: تایپێكی ئایدیاڵی ڕۆشنبیریی كە ڕیشەی لەنێو "خەڵك" (گەل)دا هەیە و بە پەیوەندیی بە "گەل و خەڵكی هاوبەش"ـەوە، نزیكترە لە فەلسەفەیەكی ڕەسەنی بوون كە هایدیگەر بە زەرووری دەبینێت بۆ زاڵبوون بەسەر عەقڵانییەتی نیهیلیستیی مۆدێرنیتەدا. لێرەدا هایدیگەر فەلسەفەیەكی پۆپۆلیزم فەراهەم دەكات كە هەوڵی زاڵبوون بەسەر نەیاریی و ناكۆكیی (ئەنتاگۆنیزم)ی نێوان "خەڵك" (گەل) و "نوخبەكان" دەدات و ئەمەش دەریدەخات كە چۆن، ڕۆشنبیریی بۆرژوازیی خوێندەوار و پۆپۆلیزم لەنێو ئەم ڕاستڕەوە تازەیە و فاشیزمدا بە قوڵیی چوونەتە ناو یەكترەوە.

دوایین خاڵ و لەهەمووی گرنگتر، لە سیاق و هەلومەرجێكدا كە ڕاسیزم لە ئەڵمانیا هێشتا بە شێوەیەكی فراوان یەكسان دەكرێت بە نازیزم و ڕاسیزمی بایۆلۆژیی، فەلسەفەی هایدیگەر بۆ بوونێكی كۆلەكتیڤ/دەستەجەمعیی بەجەوهەریكراوی "ڕیشەداكوتراو"ی نێو مێژوو، فەلسەفەیەكی ڕاسیزمی كولتووریی بۆ ئەو بزووتنەوە ڕاستڕەو و فاشیستە تازەیە دابین دەكات كە بانگەشەی زاڵبوون بەسەر ڕاسیزمی بایۆلۆژییدا دەكات. بۆیە، چەمكی دازاینی هایدیگەر بۆ ڕێكخستنەوە و داڕشتنەوەی ئایدیایەكی بەشێوەیەكی فراوان بەجەوهەریكراوی نەتەوەیی سپیپێست لە سیاق و هەلومەرجی زمانێكی سیاسیی لیبراڵ دیموكراتییانەدا بەكاردەهێنرێت كە تیایدا نزیكایەتیی بە نازیزم، ناسیۆنالیزمی ڕاسیستیی و دژەجولەكایەتیی (ئەنتی سێمیتیزم) بەشێوەیەكی كۆمەڵایەتیی نیشانەی پرسیاری لەسەرە و لەڕووی یاساییشەوە، یاساغ و قەدەغەیە.

بیۆرن هۆیکە، لەو نووسراوەی لە فەیسبووک لەژێر وێنەکەیدا دایناوە، دەنووسێت: «هایدیگەر لە نووسراوەکەیدا دەربارەی پرسی تەکنیک ئەوە ڕوون دەکاتەوە کە تەکنەلۆژیا وەک مەترسیدارترین شت دەبینێت... وتارەکەی هایدیگەر بووەتە بەردی بناغەی فیکریی یەکەم ژمارەی گۆڤارەکە...».

لێرەدا بزووتنەوەی ڕاستڕەو دەتوانێت پشت بە لێكۆڵینەوەخوازییەكی هێشتا دابەش و كەرت كەرت دەربارەی هایدیگەر ببەستێت. زۆرێك لە مشتومڕی ئەكادیمیی هێشتا تەركیز دەكاتە سەر ئەو پرسیارەی ئایا هایدیگەر بەشێكی سەنتڕاڵی نازیزم بووە یاخود تەنها لایەنگرێكی سەرەتایی كە دواتر خۆی لێبەدوور دەگرێت. زۆرێك لەو ئەرگومێنتانەی لەلایەن ئەو كەسانەوە پێشكەشكراون كە پشتیوانیی لە ڕوانگەی دواتری هایدیگەر دەكەن، لەسەر ئەم بۆچوونە دامەزراوە كە دەڵێت هایدیگەر ڕاسیزمی بایۆلۆژیای نازییەكانی وەك هێشتا دەركەوتەیەكی دیكەی عەقڵانییەتی مۆدێرن و هەڕەشەیەكی تەكنۆكراتیی لە بوونی مرۆیی، ڕەتكردووەتەوە. وەك دەگوترێت، ئەمە ڕوانگەیەكە كە تەئیدی خوێندنەوەی مشتومڕسازی پاش-جەنگی هایدیگەر بۆ هۆڵۆكۆست و كەمپەكانی كاری زۆرەملێ وەك دەركەوتەی مۆدێرنیتە (نەك نازیزم) دەكات. 

هایدیگەر، وەك بیرمەندێك كە بەگشتیی دراوەتە پاڵ ئەوەی پێیدەگوترێت شۆڕشی كۆنزەرڤاتیڤ، كتومت هاوشێوەی ئەوەی پێیدەگوترێت ڕاستڕەوی نوێی ئەڵمانیی، هەوڵیداوە خۆی لە نازیزم دووربخاتەوە و خۆی بخاتە نێو نەریتێكی كۆنزەرڤاتیزمی پێش-نازییەوە كە دەبێت بەشێوەیەكی جەوهەریی، وەك مەودا لە نازیزم ببینرێت. 

ئەم ئەفسانەیەی ڕەوایەتیدان بەخۆ، كە لەلایەن هایدیگەر و ڕاستڕەوی نوێوە بەكارهێنراوە، ئەوە دەردەخات كە – هاوشێوەی ڕاسیزم بەگشتیی – نازیزم بێگومان بە تەنها و هەرگیز دەربارەی بایۆلۆژیزم نەبووە. بەقوڵیی ڕیشەداكوتان لەنێو بیری völkisch [ئایدیۆلۆژیای ڕاسیستیی گەل، ئایدیۆلۆژیای تایبەتی نازییەكان بۆ دانانی گەل، نەتەوە، خەڵك لەسەر بنەمایەكی ڕەگەزیی] كە خەسڵەتی شۆڕشی كۆنزەرڤاتیڤ بوو، نازیزم بەشێوەیەكی یەكسان لەلایەن ڕاسیزمی كولتوورییەوە دەركەوتووە – بەڕەگەزییكردنی جیاوازییە ئایینیی و كولتوورییەكان، كە ئەمڕۆ بەهەمان شێوە دەكرێت لە بەڕەگەزییكردنی ئیسلام لای ڕاستڕەوە تازەكان ببینرێت. 

فەلسەفەی هایدیگەر پوختەكردنەوە و بەرجەستەكردنی "زمانی ڕەگەزیی"ـە، كە شتێكی بنچینەیی بوو بۆ نازیزم، بۆ سیاسەتە پۆپۆلیستیی و ڕەوایەتیدان بە سیاسەتەكانی نازیزم دەربارەی پرسی جولەكە بە بانگەشەكردن بۆ هەبوونی جیاوازییە كولتوورییە جەوهەرییەكان. ئاوێتەكردنی ڕەگەز و ئایین لەنێو چەمكە ناڕوونەكانی ڕۆح و/یان جەوهەری كولتووریی لای بەشێكی گەورەی بۆرژوازیی خوێندەوار بەهێز بووە و دەنگی داوەتەوە و چەمكی ڕاسیزمی بایۆلۆژیی گۆڕیوە بۆ نێو پرسەكانی ئێستاتیكایی كولتووریی كە ئەرك لە ڕابەرایەتیكردنی باڵادەستیی سپیپێستی ئەوروپادا دەخاتە سەر شانی گەلی ئەڵمانیی. 

فەلسەفەی هایدیگەر لەڕێگای بەستنەوەی چەمكەكانی شووناسی ناوچەیی، میرات و ئینڤایرۆمێنتاڵیزم بە ڕەخنەوە لە بەجیهانیبوونی تەكنەلۆژیی، گوتارە جەماوەریی یان پۆپۆلیستییەكان بۆ بانگەشەكردن بۆ ڕەسەنایەتیی ڕۆشنبیریی و بەڕەگەزییكردنی كولتوور و ئایین، خەزێنەیەكی دەوڵەمەند بۆ ڕاستڕەو و فاشیزمی هاوچەرخ دابین دەكات. ئەم فەلسەفەیە "پشتیوانە"یەكی ئەكادیمیی بۆ بانگەشەكانی پارێزگارییكردن لە "خەڵكی سپیپێستی ئاسایی"، نیشتمان و كولتوورێكی سپیپێستی نەتەوەیی دژی نوخبە چەپە-لیبراڵە تەكنۆكراتە جیهانییەكان و هەروەها بەڕەگەزیكردنی خەڵكانی نا-سپیپێست و "ئەویدیكە"ی موسڵمان" دەستەبەر دەكات.