هەموان وا بیردەكەنەوە ئەم سەردەمی كۆرۆنایە بۆ نووسەر ساتێكی ئاسانە- چوون ئەوان هەمیشە تەنیان. بەڵام لەراستیدا هەرگیز وانییە. لە ساتێكدا دەپرسیت ئایا من خەریكی چیم چ جیاوازییەكە ئەم چیرۆكە بنووسم یان نەینووسم. '' پێش یانزە ساڵ ئەلیف شەفەق (لەدایكبووی ١٩٧١) نووسەری حەڤدە كتێب، بۆ پەنجا زمان وەرگێڕدراون، لە ئیستانبوولەوە دەیگوێزێتەوە بۆ لەندەن. ئەم شارە بووەتە ماڵی خۆی. بیری ئەستەنبووڵ دەكات. نایەوێ بگەڕێتەوە ئیستانبووڵ بەهۆی سیاسەتی سەركوتكاری لە توركیا و لەوێدا رۆژنامەنووس و نووسەران دەمكوت دەكرێن. دواین رۆمانی (١٠ خولەك و ٣٨ چركە لەم جیهانە نامۆیەدا) ساڵی رابردوو بۆ خەڵاتی پۆكەر هەڵبژێردرا، ئەم رۆمانە تەرخان كراوە بۆ ئەو شارەی بەجێهێشت و بۆ ئەو ژنانەی كە لەوێدا دەژین. كارەكتەری سەرەكی ئەم رۆمانە لە یەكەمین لاپەڕەدا، لە نێو حاویەكی پۆڵاین زبڵوخاشاكدا راكشاوە ، كوژراوە، هێشتا جووتە پێڵاوە پەمەییە پاژنەبەرزەكانی هەر لەپێیدایە، هێشتا مێشكی كاردەكات، لە ماوەی تۆزێ زیاتر لە ١٠ خولەك لە ناخییەوە ئەو بۆن و رەنگ و تامانە بە مێشكیدا دێتەوە، كە پەیوەندییەكی بنبڕیان هەیە بە سەردەمی هەرزەكارییەوە: چۆن دایكی ناچار كراوە دەستی لێ هەڵگرێ، ئەو رۆژەی باوكی چیتر رێگای نەدا بۆ قوتابخانە بگەڕێتەوە، مامی چۆن یەكەمین جار دەستدرێژی كردە سەر، ئەو رۆژەی بیركەوتەوە كە ماڵی باوكی بەجێهێشت و هەڵهات، بەبێ ئەوەی یەك قڕانی پێ بێت بۆ ئیستانبووڵ رادەكات. ئەوەی بیردەكەوێتەوە چۆن لەگەڵ هاوڕێكانی یەكتریان بینیوە: منداڵێكی تاقانەی ژنێكی خاوەن دەرمانخانە، كەسێكی نێرەمووك، گۆرانیبێژێكی خەڵكی دووئاوان، سۆماڵییەكی فاڵگرەوە. ئەم رۆمانە رۆمانێكی رەنگاوڕەنگی سەرنجڕاكێشە، باس لە ژیانی ئەو ژنانە دەكات لە پەراوێزدا دەژین. پڕە لە ئازار و هاوڕێیەتی وخۆشی ژیان و وزە. لەو رۆمانەدا هێڵی خورافە و عەقڵ یەكتری دەبڕن.

ئەلیف: شەقامەكان هی پیاوانە، مەیدانەكان، فەزا كراوەكانی شار هەموو ئەمانە لەژێر كۆنترۆڵ پیاودان، بەتایبەت پاش خۆرئاوابوون. شارەكە شارێكی باوكسالاریی، سێكسی، ترس لە هاوتوخمبازیییە، هەروەك هەر شارێكی تری سەرتاپای ئەم وڵاتە، بەڵام جەوهەری شارەكە، رۆحی شارەكە ژنانەیە. شایەرە عوسمانییەكان لە بارەی ئیستانبووڵەوە نووسیویانە ئیستەنبووڵ خواژنە، لە شیعرەكانی دوایدا نووسیویانە ئەستەنبووڵ ژنێكە هاوسەری لەگەڵ چل مێردا هەڵوەشاندووەتەوە: ئەم شارە زۆری بینی، بەڵام بەهێزە. وەك فیمینیستێك پێم وایە كەمایەتییەكان دەبێ بتوانن لەم شارەدا بە ئازادی بسوڕێنەوە. ژنان دەبێ فەزای شارستانی قەرەبووبكەنەوە.

وەڵام: چۆن مامەڵە لەگەڵ مردندا دەكرێت، لەمەدا كولتوور زۆری هەیە بیڵێت. لە ئیستەنبووڵ بێسەروبەرەیی باڵادەستە، گۆڕەكان بە ناوشاردا بڵاوبوونەتەوە. گۆڕی كەسێكی پیرۆز دەكرێ هەروا لە ژێر زنجیری بلدۆزەرێكدا پان بێتەوە و ونبێت، چون ئەو شوێنە مۆڵێكی لێ دروست دەكرێت. لە جیهانی رۆژئاوا، گۆڕەكان شوێنێكی بۆ دیاریكراوە، لە ژیانی ئاسایی جیاكراوەتەوە. بەردەوامی لەوێدا زیاتر هەیە. لە ئیستانبووڵ تۆ بەردەوام وەبیری مردن دەهێنرێیتەوە. لەلایەكی تریشەوە ئەمە كارێكی تەندروستە. لە هەندێ كولتوورەكاندا مرۆڤەكان ناتوانن خەمەكانیان دەرببڕن. وا چاوەڕوانیان لێ دەكرێت بە خێرایی بەردەوامی بە ژیانیان بدەن . لە دنیای رۆژئاوادا وەك راستە رێگایەك تەماشای كات دەكرێت، سبەینێ دەبێ پێشرەوی خۆی تۆمار كردبێت. لە رۆژهەڵات، لە هیندستان، پاكستان، مەكسیكیۆ زۆر جیاوازە. ئەو كەسایەتییەی تێبینی ئەمە دەكات كۆچبەرێكە، كەسێكە لەنێو نێوەندایە، ئەو چەندین كولتووری جیاوازی بینیوە، لە هیچ شوێنێك هەست ناكات لەماڵی خۆیەتی. ئەوەی ئەو دەیبینێت خاوەن ماڵ تێبینی ناكات.

ئەلیف: بێگومان. لەسەرەتای ئەم سەدەیەدا گەشبینییەك لە جیهاندا هەبوو. خەڵكی بڕوایان وابوو دیموكراسی بردوویەتییەوە، هەرگیز جارێكی تر شەڕی سارد ناگەڕێتەوە، تەكنەلۆژیا پێشكەوتنی بەرچاوی بەخۆیەوە بینیوە. جیهان دەبێتە گوندێكی گەورەی جیهانی، بەبێ ناسیۆنالیزم، بەبێ تووندڕەوی ئاینی. ئێمە لە ئێستەدا لە زەمەنی رەشبینینداین، چوینەتە نێو دڵەڕاوكێی بوونەوە..بەڕاستی پێش كۆرۆنا باری دەروونمان گۆڕابوو. خەڵكی لە رۆژهەڵات دركیان بەوە كردبوو دیموكراسی لەرزیوترە لەوەی كە بیریان لێ دەكردەوە. ئێمەش فانیترین لەوەی كە بیرمان لێ دەكردەوە. پرسیارە گەورەكە ئەوەیە پەرچدانەوەمان بەرامبەر بەمە چۆن دەبێت؟ ئایا دابڕاوتردەبین، هۆزخوازتردەبین، یان دەكشێینەوە و لە نێو سنووری ناسنامەی خۆماندا دەمێنینەوە؟ یان وەك هاوڵاتییەكی جیهانی پێكەوە كاردەكەین تا دنیایەكی باشتر بونیاد بنێین.

ئەلیف: ناكرێ هیچ نەكرێ، قەدەرخوازی هیچ ئەنجامێكی نییە. من وەك نووسەرێك بەرگری لەو چیرۆك و بەسەرهاتانە دەكەم كە باری كەسایەتی تێتیدا زۆر گرنگە، بەڵام بەتەواوی سەرقاڵبوون بە كەسایەتی كارێكی تەندروست نییە. دەبێ هاوسەنگی بدۆزینەوە. وەك كەسایەتی تۆ هەست دەكەیت پەیوەندیت بە جیهانەوە هەیە. دەبێ هاووڵاتییەك بین هەست بە بەرپرسیاری بكەین، ئێمە كەسانێكی كەم نیین. ئێمە وەك هاونیشتمانی جیهانی دەتوانین جیاوازی دروست بكەین.

ئەلیف: من لە لایەن دوو ژنەوە پەروەردە كرام، ئەمەش جارێكی تر بۆ ئەو كاتە شتێكی نائاسایی بوو. سەرەڕای ئەوەش ئەو دوو ئافرەتە بە تەواوی دوو كەسی جیاواز بوون. دایكم ژنێك بوو پلەیەكی باڵای خوێندنی هەبوو، سەربەخۆ، شارنشین، مۆدێرن، واقیعی. داپیرەم سیفەت و خیسڵەتێكی زۆر جیاوازتری هەبوو، كەسێكی ناعەقڵانی، زۆر بڕوای بە خورافات هەبوو، هۆشمەند بوو. داپیرەم فێری كردم كە چەندین شێواز هەیە بۆ ئەوەی فێربیت و مەعریفەت دەستكەوێ. مەعریفە شتێك نییە تەنیا لە رێگای ئەزموونی مەعریفییەوە دەستكەوێت. هەندێ كەس لە بواری كاری خۆیاندا زۆر ژیر و زرنگن، بەڵام ئەوەی كە نیانە زیرەكی سۆزو هەستیارییە. كولتوری زارەكی، خورافات، دابونەریت- ئەمانە شتگەلێكن بەستراون بە ژیانی رۆژانەمانەوە.

ئەلیف: ئەمە پارادۆكسێكی سەرنجڕاكێشە. لەلایەكەوە دەڵێن ئابووری ودارایی گرنگترتن شتە، لە لایەكی ترەوە، لە زەمەنێكدا دەژین سیاسییەكانمان دەكەونە ژێر هەست و سۆزەكانەوە . ئەو ترسەی ئەمڕۆ هەمانە، دیمەنی سیاسی ئەمڕۆمان پێكدێنێت. كەسێكی دیماگۆگی زۆر چاك دەزانێ چۆن هەست و سۆزە هەمەچەشنەكان بەكار بهێنێت. من زانستی سیاسەتم خوێندووە، دەبینم زۆركەس گرنگی بە ژمارە دەكەن، گرنگی بە سەرژمێری، باسەكانی تایبەت بە چەندایەتی، ئەو شتانەی كە دەكرێ بپێورێن. من رێزم هەیە بۆ ئەوە. بەڵام ناتوانی لە واقیع بگەیت ئەگەر گرنگی نەدەیت بە پرسەكان كە پەیوەندییان بە ژمارە و پێوانەوە نییە، گرنگی نەدەیت بە ئەفسانە وخورافاتەكان و سۆزوهەستەكان. لە پۆڵەندا زۆرجار كۆچ و كۆچبەری بابەتی هەڵبژاردنە. بەڵام لە رووی نەتەوەوە ئەگەر تەماشای بكەیت وڵاتێكی یەكجۆرە،. بەبێ تێگەیشتنی هەستەكان ناتوانین لە جیهان بگەین. ئەگەر هاوسۆز نەبیت- لە سیاسەت،لە بواری كاروباری بازرگانی، لە هەركوێیەك بێت- ناتوانی بڕیارێكی باش بدەیت، كەمبوودی لەو بوارەدا یەكێكە لە گەورەترین گرفتەكانی ئەمڕۆ.

.

ئەلیف: من هەست بە خەم دەكەم كاتێ دەبینم توركیا بەرەو ناوەوە دەگەڕێتەوە. پارتی دادپەروەری و گەشەپێدان (ئاكاپا) پارتەكەی تەیب ئەردۆگان تا ئەمڕۆ هەژدە ساڵە حوكم دەكات، نەوەیەك هەیە بەتەواوی هیچ حكومەتێكی تری نەناسیوە. كاتێ ئەم پارتە دەسەڵاتی گرتە دەست، هەوڵێكی بێوچانی دەدا تا ببێتە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، ئێستە شتێكە مەزەندە ناكرێت. ئەوكاتە ئەوان دەیانوت چاكسسازی لە ئابووریدا دەكەن، پێداچوونەوە بە دەستوور دەكەن، ئازادی رادەڕبرین زۆرتر دەبێت. ئاشتی لەگەڵ كوردان بەرقەرار دەكەن، دان بە ئازاری ئەرمەنییەكاندا دەنێن. ئەمە ئەو كاتە.. بەڵام ساڵ لە دوای ساڵ پارتی ئاكاپا زیاتر بووەتە پارتێكی نەتەوەپەرست، بووەتە رژێمێكی دەسەڵاتخواز. ئێستە لە توركیادا هەڵبژاردن زۆر دەكرێت، بەڵام وڵاتێكی دیموكراسی نییە. توركیا ئێستە وڵاتێكە زیاتر لە هەموو وڵاتانی جیهان ژمارەی رۆژنامەنووسان و نووسەران تێیدا زیندانین، لە سەردەمی كۆرۆنادا هەستان بە ئازادكردنی هەموو ئەو زیندانیانەی لەسەر تاوانی تووندوتیژی خانەوادەییی بەندكرابوون، كەچی هیچ رۆژنامەنووسێكیان ئازاد نەكرد. ئەمە كارێكە نامرۆڤانە و قابیلی قبووڵ نییە. هیچ جۆرێك لە مەعریفەی سەربەخۆ، ژنانی سەربەخۆ نییە، .....كەمایەتییەكانی تریش مافێكیان نییە. وەچەكانی من لەسەر ئەو فەرەزییە گەورەبوون كە ئەوان ئەوروپین. ئێمە بلزاكمان دەخوێندەوە. واماندەزانی لە رووی كولتوورییەوە سەر بە ئەوروپاین، بەداخەوە ئەمە گۆڕا، ئەمەش بەراستی دڵتەنگم دەكات. نامەوێ ئەوروپا وڵاتی دایك پشتمان تێكات. بۆ من ئەوروپا واتە بەهاكان، ئازادییەكانی بیروڕا، هەمەچەشنی، دیموكراسی زۆرایەتی. ئەمە ئەو ئەوروپایەیە من پەیوەندیم لەگەڵدا هەیە.

ئەلیف: ئەو گوڕستانە بوونی هەیە، چیرۆكەكان، ئەو چیرۆكەشی لەبارەی ئەو شوێنە دەیگێڕمەوە چیرۆكی راستەقینەن، لەوێدا گۆڕی ئەو كەسانە دەبینی كە لەشی خۆیان فڕۆشتووە،، پەناهەندەن، منداڵی بەجێماون، ئەو كەسانەن بە نەخۆشی ئایدز مردوون. ئەوانە ناویان نییە، تەنیا ژمارەیەكیان هەیە. لە كتێبەكەمدا كەسوكاری لەیلا (خێزانی لەیلا لە خوێن و گۆشت) ئەوە رەتدەكەنەوە لەیلا ناشتنێك بنێژن رێز و سادە بێت، ئەوان حاشایان لێ كردووە. بۆیە ''خانەوادەی ئاو'' بەم رێوڕەسمە هەڵدەستن، ئەو خانەوادەی ئەو خۆی رێكیخستبوو، دەستەخوشكەكانی.

ئەلیف: لە رۆمانەكەدا چیرۆكی ئەو كەسانە دەگێڕمەوە كە لەلایەن مێژووەوە لەبیركراون، كەمایەتییەكان لەپەراوێزدان، دەمەوێ كەنارەكان ببەمە نێو سەنتەرەوە، ئەوانەی نەبینراون ئاشكرایان بكەم، لە وڵاتێك دیموكراسی تێدا نەبێ رێزی كەمایەتییەكان ناگیرێت، لەبەر هەرچ هۆیەكیش بێت ئەگەر جیاواز بیت، چ رەنگی پێست یان جۆرە لاری و لادانی توخمیت تێدا بێت كە جیاواز بیت لە زۆرایەتی، ئەوە ژیانت زۆر سەختە. چوون تەنیا لەوێدا یەك رێگا راستە و یەك كولتوور هەیە. ئەمە ریاودووڕووییە. ئەدەب جوانترین شێوازە بۆ ئەوەی ئەو شتانە پیشان بدات. بەڵام من تەنیا بە چیرۆك بەدوای ئەو شتانەدا ناڕۆم، لەو شوێنانەش دەگەڕێم كە شتەكان لە بێدەنگیدان، ئەو شتانەی باسناكرێت؟ دواین فەزای دیموكراسی ئێمە رۆمانە.

NRC – C14 het interview

Vrijdag 15 mei 2020

Margot Dijkgraaf