زۆربەی هونەرمەندانی ئەكادیمیی، كاتێ پەڕینەوە ڕوودەدات لە كاركردنی هونەرییاندا لە قۆناغی كاركردنی ئەكادیمیانەوە بەرەو كاركردنی مۆدێرنە یاخود ڕێباز و ستایلە نیگاركێشیە هاوچەرخەكان، زۆر بەڕوونی ئەو پاشخانە تەكنیكیە ئەكادیمیە، لە مامەڵەكردنی هونەرییاندا لەو پەڕینەوەیەدا ڕەنگدەداتەوە، سەردەستەی ئەم ڕەنگدانەوەیە بە پلەی یەكەم و بە ڕاستەوخۆیی لە چارەسەرە تەكنیكیەكانی فۆڕمدا خۆ ئاراستە دەكاتەوە، و دواتر خۆی دەگوازێتەوە بەرەو كایە چارەسەریە تەكنیكیەكانی تری وەك: ڕەنگ، تۆن، ڕووناكی، ڕەهەندی سێ و..هتد. تەنانەت ئەم كاریگەرییە، دوور و نزیك، خۆ نابوێرێت لە چارەسەری دامەزراندن و پێكهێنانەوەی پلانە گشتیە داڕشتنیەكانی تابلۆ.
(سەعید ئیسماعیل)ی هونەرمەند كە بەدەستەی سێهەمی هونەرمەندە كوردە تەعبیریەكان دێت، یەكێكە لەو هونەرمەندانەی بەو جۆری پاشخانە ئەكادیمییەوە، هەڵكشانی خۆی بەرەو ڕێبازی ئێكسپرێشنیزم (تەعبیریەت) ئاراستەڕێژ كردوە. ئەو دوای وابەستەییەكی هەناسە درێژ بەو پاشخانە هونەرییەوە، دەستی بۆ كاركردن و بەدیهێنان لەم شێوازە كاركردنەدا بردوە . هەر بۆیە كاریگەرییەكانی قووڵبونەوە و پەیبردن لەو پانتاییە زەمەنیە بە هەژموونەدا، بەردەوام وەك هێزێكی فشارگەرا، كەم تا زۆر و دوور یا نزیك ، خۆی فڕێدەداتەوە نێو تانوپۆكانی شێوازی كاركردنی ئێستای. كە ئەم ڕابووردوە هونەریە و ئەم بە ئێستابونی ستایلەكاركردنەی، لە خۆیاندا دوو جەمسەری دژ و دوور بەیەك پێكدێنن. گەر ئەكادیمیبوون هەڵوێستێكی هەستیانەی ڕاستەوخۆی بونیاتنراو لەسەر ڕوكەشی فۆڕم بێت، ئەوا ڕوانینی هونەرمەندی تەعبیریی دژە ڕوانگەی ئەم هەستەیە. ئەمەش بەو گواستنەوە ئیستاتیكیە ئەنجام دەدات كە لە بونیادی فۆڕمدا دەیكات و بەدی دێنێت، لەڕێی كاراكردنی مۆركێكی خودگەرا، و پێشخستنی شێواویی دەروونی خودی هونەرمەند خۆی و هەڵچونەكانی، بەوەی پێشنیاری ڕووانینێكمان بۆ دەكات كە لێوانە بە سیما هێمایی و گوزارشتگەراكانی فۆڕم، ئەمەش لەو پێناوەدا كە لە ڕووكەشی ووزە پەخشی فۆڕم تێپەڕین بكات، ئەم تێپەڕینە لە ڕوی تەكنیكییەوە، بە جوڵاندنی ڕشتەی بونیادی، هێڵ ، ڕەنگ و پانتایی بەدیدێت. كە بەم والێكردنانە كاری هونەریی و پەیامەكەی، دەكەوێتە بارێكی بونیادی نوێی وەهاوە كە ملكەچ بێت بۆ ڕیتمەكانی خود، و دەنگدانەوە و داكەوتنەكانی لەسەر بونیادی فۆڕم، ئەمە هەموو بە داڕشتەیەك ڕوودەدات كە جیاوازبێت لە خواستی لاسایگەراییەكی واقعیی كۆتكراو. بێگومانە ئەمانە گشت كاراكردنێكن لەلایەنی بونیادیی فۆڕمدا.
گەر ئەو وەرچەرخانە تەكنیكیانەی لەسەر فۆڕم ووترا، وەك پێوەرە ئاماژەیەكی پراكتیزەكراو بەسەر كاركردن و تابلۆكانی (سەعید) دا وەربگرین. ئەوا بەو بەرەنجامە ئەگەین كە سەعید بە كاریگەریی ڕێزگرتنی ڕابوردوی لە بونیادی واقعیانەی فۆڕم، ئەو زەبرە توندەی لە نەخشەی ئەو بونیادە نەداوە، بەڵكو هێندەی ئیستاتیكای پێكهاتە و داڕشتنی كارەكانی، وەك ڕیتمێكی بڕیار بەدەستی خودگەرا، پێویستی بوبێت، گۆڕین و دەستكاریی لە فۆڕمدا كردوە. بەمەش بەرەنجامێكی سەرنجڕاكێش و تایبەتی بۆ فۆڕمی چارەسەركراو بەدیهێناوە لە تابلۆكانیدا. كە نمونەی فۆڕمێكە تێرە بە ویژدان و سۆز. چون فۆڕمی هونەریی چیتر دەستیكردوە بە دوركەوتنەوە لە جێگیریە بونیادیە كلاسیكیەكانی و ئەو بابەتگەراییە خەبەر بەخش و وەسفییەی هەڵگریەتی، ئەمەش لەڕێی داباراندنی توخمەكانی ڕووخان و شێواندن لە فۆڕمی واقعیدا، و پراكتیزەكردنی پەتیكردنەوە لەو ڕشتە بونیادیانەدا كە خاوەن مۆركێكی تاكگەرایی دەستنیشانكراوە، لەپێناو پوختكردنەوە و چڕكردنەوەی چەندان توخم كە ڕەنگی پەتیی لەخۆدەگرن، ئەمە پەیوەندیەكە كە چیتر تیایدا پەیوەندی فۆڕم بە ڕەنگە ئاساییەكەی خۆیەوە نامێنێ، بەڵكو دەبێتە پەیوەندییەك لە ڕێككەوتن و ڕێكخستن. كە لێرەدا تیژیی ڕەنگ جێی ئەو هەوڵە دەگرێتەوە كە بۆ بەرجەستەبوونی بارستەكان دەدرێت لەڕێی پلەكردنی ڕەنگەوە (تۆن)، بەم پڕۆسێسەش وەك (ئالان پاونیس) دەڵێت: ڕەنگ ئازاد دەبێت لە هەموو جۆرە ئەركێكی زەخرەفیی.
لێرەدا دوركەوتنەوە لە جێگیریی بونیادی فۆڕم ناكاتە وەرچەرخانێكی بونیادیانە، وەك چۆن مەیلێك نییە بۆ فلاتكردنەوەیەكی ڕەها و ساكار ، یاخود سادەكردنەوەیەكی توندوتیژ لە فۆڕمدا، بەڵێ سادەیی هەیە بەڵام بەو ڕاددە توندیە نییە، چونكە بە بۆچونی (میشایل جۆرج) كاتێ شیكردنەوە بۆ بونیادی ووتاری بینەیی دەكات، و دەڵێت:" ئەو سادەكردنەوەیە هۆكاری باڵایە كە هونەرمەندی هاوچەرخ ئەیگرێتە بەر بۆ گەیشتن بە فۆڕمێكی هونەریانەی جەوهەریی". لێرەدا مامەڵەكردنی سەعید لەگەڵ پڕۆسێسی فلاتكردنەوەدا، دەق ئەم ئامانجەی پێكاوە، چون ئەو زۆر خۆی پاراستووە لە نزیكبونەوە لە سنوورەكانی ئەم جۆرە چارەسەرە تەكنیكیە، كە لە خۆیدا نزیكبونەوەیە لە دنیای تەكنیكی كاریكاتێر و بە مۆتیڤكردن. هونەرمەند ئەو سەنگینیە تەكنیكیەی بەدیهێناوە كە پێی دەوترێت تابلۆ، و هەر لە سەرەتاوە ڕوانینی ئێمە لەو دودڵی و دڵەڕاوكێیە ڕزگار دەكات. بەڵام ئەم كێشەیە لە ڕاددەی چارەسەركراوی فلاتیی فۆڕمدا، كێشەیەكی تر بەدوا خۆیدا دەجوڵێنێ، ئەویش كێشەی مانەوە و نەمانەوە، یاخود ئاست و ڕاددەی مانەوە و نەمانەوەی بەربینەیە (پرسپێكتیڤ)ە لە تابلۆدا، كە ئەویش دامەزراندن بۆ خۆی لەسەر توانای توخمێكی تری هونەریی كە ڕووناكیە دەكات. هەربۆیە لەم میانەدا دەوترێت، ڕووناككردنەوەی هەموو ڕوی تابلۆ بەیەك پلە لە ڕوناكیی بڵاوبۆوە بەسەر ڕوی تابلۆدا، ڕویەك كە ئازادبوە لە بەربینە (مەنزوور) ڕێساییەكەی. هاوكات ئەمە لەخۆیدا خۆلادانە لە چەسپاندن و سەلماندنی ڕەهەندی سێ لە كۆمپۆزشندا.
ڕاستە سەعید لێدان و لادانی كردوە لە پابەندبون بە بەربینەیەكی ڕێساییەوە، بەڵام ئەمە ناكاتە ئەوەی ئەو توانایەمان پێ ببەخشێ كە بڵێین هەستكردن بە ڕەهەندی سێ بەشێوە ڕەهاكەی لە وونبوندایە، بەڵكو لە بەرامبەر ئەو لێدانەدا، سەعید هەرچی زیاتر خۆ لە توانایەكی سێ ڕەهەندیی گریمانەكراو نزیكدەكاتەوە. كارەكان خاوەن قووڵیەكن كە زەینی بینەر لەخۆیدا بنیاتی دەنێتەوە، تا دواجار گریمانەیەكی بۆ جێگە و پێگەیەكی دیاریكراو پێ دەكات، كە جێگەیەك نییە واقعی.
ئەم ئاماژە تەكنیكیانە زەرورەتی هاوشانیكردنی كێشەی ڕەنگ دەخاتەڕوو، لەتەك كێشەی ئاماژەبۆكراوی چارەسەرە تەكنیكیەكانی فۆڕمدا. ڕاستە دوركەوتنەوە لە پلەكردنی ڕەنگیی، و جێگرتنەوەی بە ڕەنگە بەراییەكان، بە چینی خەست و ئەستوور و بەهێزی تیژ، كە ئەم پڕۆسێسە لە ڕەنگ دانان، چیتر دەرفەت بۆ ڕیلیفی بوونی فۆڕم ناهێڵێتەوە. وایكردوە فۆڕم بە چەند ڕووكەشێكی ڕەنگیی پەتیی دەركەوێ. بەڵام ئەم جۆری بەكارهێنانە بۆ ڕەنگ، بارێكی لێكجیایی و دژ و دوور لەیەكی خوڵقاند، كە پێویستی بە دیاریكردنێكی بەهێز هەبوو بە هێڵی ڕەش یا سپی بۆ سنووری پانتاییەكانی، وەك ڕەنگی بێ لایەن، تاببێتە ئامرازێك لە پەیوەستیگرتنی نێوانیان. ئەمەش لە خۆیدا دۆزینەوەی چارەسەرێكە تا شرۆڤەی ئەو پەیوەندیە بكات كە ئەكەوێتە نێوان هونەرمەند و فۆڕمە كێشراوەكە، وەك دیاردەیەكی تەجەللاكردوو بۆ گوزارشتكردن.
ئازادیی لە دانانی ڕەنگ لای سەعید وایكردوە جارێك پانتاییەكی گەورە لە باكگراوندی تابلۆیەك بە زەردێكی ڕاستەوخۆ دابنێت و جارێكی تر ڕەنگی كورسیەك سەراپا شینی ئاسمانیی و هەورێك سوور بكات. بەڵام لەگەڵ ئەمانەشدا هونەرمەند ڕەنگە بەراییەكانی نەكردۆتە بەردەستی سەرەكی كاركردنی خۆی، ئەو بەپێی پێویست دەستبەرداری تۆن و پلە ڕەنگیەكان نەبووە. لای ئەو سیستمی ڕەنگكردن لە سۆز و هەڵچونێكی خوودی ڕۆمانسیانەوە سەرچاوە دەگرێت. ئەم لایەنە لەگەڵ پلانی داڕشتنەكانی، هێندەی لە كاریگەریەكانی هونەری مینیاتۆری ڕۆژهەڵاتیەوە نزیكە، هێند ڕێچكەكانی ناچنەوە سەر تەعبیریەتی ڕۆژئاوایی. ئەمەش شتێكە دروست و لە هەمان كاتدا بووەتە خوڵقێنەری ئاوێتەیەكی سەیر و پڕ چێژی لێ تێڕوانین. كە لەخۆیدا هەڵگری بنەماگەلێكی تایبەت و جیاواز دەبێت بۆ بنیاتنانی ستایلێكی تایبەتمەند لە تەعبیریەتدا.
گەر بپەڕینەوە بۆ خاڵێكی تری پەیڕەوكراو لە پڕۆسێسی تەعبیریانەی نیگاركێشیدا، هەنوكەیبوونە لە گوزارشتكردن و واڕسكەییە لە شێوازدا، كە كاری هونەریی گێڕایەوە بۆ ڕێچكە و ئاراستەی خۆڕەسییەك لە خۆبەخۆبونی گوزارشتكردن و بەرایبونەوە لە ستایلدا، وەك چۆن توانی جۆرێك گەرمیی لە ڕەنگ بەدەست بهێنێ كە توانای گوزارشتگەراییەكەی بگاتە ئاستی پەرۆشیی ، كێویی بونی هەڵچونە توندەكان بەپاكێتی ڕەنگ، هاوشان بە ڕاستەوخۆیی شێواندنی فۆڕم و تێكشكانی هێڵ (كە چیتر هێڵ ڕۆڵی دیاریكردنی فۆڕمی نەماوە، بەڵكو بەهایەكی بونیادیی تایبەت بەخۆی پەیداكردوە)، زبری ساو. وەشاندنی پەڕەموچ.
دەگرێت، هێند زاددەی ڕوانگەیەكی مەبەستگەرا نییە بۆ بەدیهێنانی بەرەنجامێكی شێوازیی. ئەمە وێڕای ئەوەی لە هەندێ جێگە كاركردنیدا هێمنیی لە بەجێهێنان هەستپێدەكرێت، بۆ خستنەڕووی ئەو هەنوكەیبوون و هەڵچونە سەرەتاییانەی، وەك بەراییەك ڕۆڵیان لە سەرەتای داڕشتنی بیرۆكەی كارەكانیدا گێڕاوە. لە ڕووی بەكارهێنانی هێڵیشەوە ، ئەم بەتەنها هێڵی (سپی یا ڕەش) نەكردۆتە ناوبژیوانێ بۆ جەمسەرە توند و دژەكانی ڕەنگ. بەڵكو سوودی لە پانتایی و چارەسەری بەشەكیانەی ڕەنگ و تۆنی بێلایەن دیوە. لە بەرامبەریشدا لە زۆر جێگەی دانانی هێڵی سنووری فیگورەكانیدا ، تەنانەت هێڵەكانیشی بە ڕەنگ چارەسەر كردون. ئەمە جگە لە جێ وەشاندنی پەڕەموچی خەست و خێرا لە پڕكردنەوە و چارەسەری هەندێ پێگە لە فۆڕمەكانیدا. كە ئەمە پڕۆسێسێكە سەرلەبەر ملكەچ بۆ ڕیتمێكی خوودی.
بە تێڕوانینمان بۆ سەرلەبەری ئەم لایەنە تەكنیكیە، ئاوێتەیەك لە هێمنی و هەڵچونی كاركردن دەبینین، كە هونەرمەند هاوسەنگیەكی تایبەتی لە تێكەڵ كردن و تێك هەڵكێشانیان پاراستوە و بەدیهێناوە.
سەعید كارەكانی تەرخانی ئەزموونە ڕۆحی و سۆزداریەكانی خۆی كردوە، ئەو بەم زمانە شێوازییە، داستان و قەسیدە خۆشەویستیەكان ئەنووسێتەوە، و ساتەوەختە زۆر ناسك و كاریگەریەكانی لە بیرەوەرییەوە بۆ بیرەوەری بەرجەستە دەكات. ماسكەكان دەخاتەڕوو و ئەگەرەكانی گەیشتن بە بەها ڕوحیەكانی ئەم پەیوەندیانە لێكدەداتەوە لەپاڵ ئەو جێ ژوانانەی بوونەتە یادگە و نزرگە، ساتە تەنهاییەكانی شەوق و بیركردن. ئەو دێت و هەموو ئەمانەمان لە بەرگێكی پڕ گوڵ و گوڵزاری خەیاڵیدا ئاراستە ئەكاتەوە. لێرەدا لای هونەرمەند ووتن و ساتی ووتن بە یەكتر یەكسان دەبنەوە، تەنها بەرجەستەكردنی ساتەوەختی ووتن ، نابێتە خەمی سەرەكی كاركردن، بەڵكو هەردوو پێكەوە و بە یەك پلە و ئاراستە، لە دامەزراندن و بنیاتنانی ووتاری واتایدا وەك هێزێكی گوزارشتكردن ڕۆڵ دەگێڕن و كاردەكەن.