ڕۆمانێك بە مردن دەست پێدەكات و بە مردنیش كۆتایی دێت، بەڵام لەم نووسینەدا پلانمان نییە وردەكاریی چیرۆكەكەی بخەینە ڕوو، چونكە ئەوە كارێكی قورس نییە و خوێنەر خۆی دەتوانێت لە ڕێگەی خوێندنەوەی ڕۆمانی (مردنی ئیڤان ئیلیچ)ە پێی ئاشنا بێت، ئەوەندەی مەبەستمان لە ڕەهەندە قوڵ و ناوەكییەكەی مرۆڤێك قسە بكەین، كە تۆڵستۆی لە ڕێگەی ڕۆمانی (مردنی ئیڤان ئیلچ)ەوە بۆمانی دروست دەكات و بە وردبوونەوەمان لێی، هەست دەكەین ئەو مرۆڤە خۆمانین، ڕۆمانەكە دەبێتە ئاوێنەیەك و لەبەرامبەر ژیانماندا دەوەستێت، شوێنێك لە خۆمانمان نیشاندەدات كە ڕەنگە دەمێك بێت بیرمان چووبێتەوە.

كاراكتەری سەرەكی ئەم ڕۆمانە یەكێك لە پاڵەوانە دیارەكانی دونیای ئەدەبی ڕووسییە و ئەوەی دەرفەت ببەخشێتە خوێندنەوەی ئەو ئەدەبە لە پاڵ كاراكتەرەكانی (ئەكاكی ئەكاكیۆڤیچ، ڕاسكۆڵینكۆف، ئانا كارینا، خاڵە ڤانیا،... ) ناوی ئەویش دەبیستێت كە (ئیڤان ئلیچ)ە، ئەگەرچی ناوێكی باوی نێو كۆمەڵگای ڕووسییە و لەوێشەوە بۆتە ناوی زۆر لە كاراكتەرانی دونیای ئەدەبییان، بەڵام ئیڤانی ناو ڕۆمانی (مردنی ئیڤان ئیلیچ)ی لیۆ تۆڵستۆی جیاواز لە هەریەكێك لەو كاراكتەرانەی دیكە، خاوەن ڕەهەندێكی جیاواز و قوڵاییەكی مرۆییە، كە بەشێوەیەكی سەرسوڕهێنەر بە نێو خۆیدا ڕۆچووە، لە ئەنجامی ژیان و ڕۆتیناتەكانی لە گەنجێكی شیك و بە ویقارەوە دەبێتە پەككەوتەیەكی سەرجێگە و لە ئەنجامدا مردنێكی سەیر دەمرێت، ئەوەشە وادەكات كاتێك كە ئەم ڕۆمانە دەخوێنیتەوە بیری ئەوەت بۆ دێت كە دەكرێت (فرانتز كافكا) بۆ نووسینی ڕۆمانی (مەسخ) كە ئەویش یەك لە ڕۆمانە گرنگەكانی ئەدەبی مۆدێرنە سوودی لەم ڕۆمانە بینیبێت یاخود لە ژێر ڕۆشنایی و بە بەهرەوەرگرتن لە ڕەهەندە دەروونییە قوڵەكەی ئیڤان ڕەهەندی كاراكتەری گریگۆر سامسای داڕشتبێت، چونكە هەریەك لەم كاراكتەرانە دوو مرۆڤی وێرانن بە دەست سیستمەوە، ئیڤان لە نێو سیستمە كۆمەڵایەتییەكەدا بۆتە مرۆڤێكی ئامێرئاسا، گریگۆر سامسا لە نێو سیستمی كار و ڕۆنیناتی ئیشی ڕۆژانەدا، بەڵام بە دوو چارەنووسی جیاواز، ئیڤان لە ئەنجامی خۆخواردنە و ڕۆچوون بە نێو خۆییدا دەگاتە مەرگ، بەڵام گریگۆر دەبێتە دەعەجان و تووشی دۆخی (میتامۆڕفیۆس)دەبێت واتە گۆڕانێكی ناسروشتی بۆ گیانەوەرێك یان دۆخێكی نائاسایی.*

ئیڤان ئیلیچ زۆر زوو لەگەڵ دەروونی خوێنەردا كۆنێكت دەبێت و لەگەڵ خۆییدا دەمانبات، ئەمەش پەیوەستە بەو شێوازە ڕایالیزمەی كە ڕۆمانەكەی پێنووسراوە، بەجۆرێك لە كاتی زیاتر ناسینی ئەم كاراكتەرەدا هەنگا و بەهەنگا زیاتر هەست دەكەیت (ئیڤان ئیلیچ)خۆتیت یان ئیڤان ئیلیچ وێنەی خۆتە وەك ئەو ئاوێنەیەی لە سەرەتادا باسمان لێوەكرد، چونكە نووسەری دروستكەری ئەم كاراكتەرە لە قوڵایی ژیانەوە ئەم كاراكتەرەی دروستكردووە، بۆیە كاتێك لە ڕێگەی خوێندنەوەی ڕۆمانەكەوە بەری دەكەوین، هەست بە زیندووییەكەی دەكەین، بێگومان ئەمەش بە هۆی هێزی باڵای خوڵقاندنەوەیە لەلای نووسەری ڕۆمانەكە، كە یەكێكە لەو نووسەرانەی ژیانی وەك تێكست گوزەراندووە، تا ئەو ئاستەی چێخەف كە ئەویش یەكێك لە نووسەرە گرنگەكانی ئەدەبی ڕووسییە لە بارەیە دەڵێت: تۆڵستۆی لە كۆتاییەكانی ژیانیدا زیاتر لە پێغەمبەرێك چووە.

نووسەرانی وەك تۆڵستۆی كە دەكرێت وەك كلاسیكی ئەدەبی ڕووسی لێیان بڕوانین مرۆڤی ناو بەرهەمە ئەدەبییەكانیان بوون، ئەوان لە قوڵایی خۆیانەوە كاراتەرەكانیان هێناوەتە بوون، پێغەمبەرانە بە نێو بوونی خۆیاندا ڕۆچوون، بە گۆشت و خوێن و دەمار و گیانی خۆیان كاریان لە نێو كاراكتەرەكانیاندا كردووە، وەك مایكڵ ئەنجیلۆ لە كۆتایی دروستكردنی پەیكەری (پێغەمبەر موسا)دا، دەچێتە بەرامبەر پەیكەرەكە و چەكوشێك دەكێشێت بە ئەژنۆی پەیكەرەكەی موسادا و هاواری لێدەكات: ڕابكات، ئەمەش مانای لە دڵەوە كاركردنی ئەو پەیكەرتاشە دەگەێنێت، لە ڕاستیشدا وەهایە كاتێك لە وێنەی پەیكەرە وردەبیتەوە بەجۆرێك هەست دەكەیت تەواوی ئەندامەكانی زیندوون و خوێن بە نێو دەمارەكانیدا دەگەڕێت.**

وەك چۆن لە كاتی خوێندنەوەی شانۆنامەی (خاڵە ڤانیا)دا هەست دەكەیت دیالۆگ لە دوای دیالۆگی (ڤانیا) تەمەنت هەڵدەكشێت و پیردەبیت، خانەخانەی جەستەت هەست بە هاواری خنكاوی ڤانیا دەكەن و مووەكانی لەشت بە دەنگە غەمگینەكەی بەرزدەبنەوە و تەزوویەك لە قوڵایی دەروونتەوە سەرچاوەدەگرێت و بەرەو تەوقی سەرت دەڕوات، وەهاش لە كاتی خوێندنەوەی ڕۆمانی (مردنی ئیڤان ئیلیچ)دا هەست دەكەیت هەتاكو بەرەوە كۆتایی ڕۆمانەكە دەڕۆیت، زیاتر ترس لە مردن داتدەگرێت و زۆرتر لە مردنیش نزیك دەبیتەوە، تاكو ئەو ئاستەی مردن لە ڕۆمانەكەدا دەبێتە كاراكتەرێك و لەوێشەوە ئیتر مردن دێتە تەنیشتتەوە، چون ئەم نووسەرە لە پاڵ نووسەرانی وەك (دۆستۆیۆڤسكی و گۆگۆڵ و...هتد) لە جۆری ئەوانەن كە جیهانت وێران دەكەن و تێڕوانیت بۆ دونیا دەگۆڕن، ترس و ڕاڕایی و نیگەرانی لە ناوەوەتدا دەخوڵقێنن، نەك فریوت بدەن بە دونیایەكی ئارایشتكراو بە وەهم و درۆ، كە لە ئەمڕۆدا نووسەرانی وەكو (پاولۆ كۆیلۆ و میچ ئالبووم و هتد...) نوێنەرایەتی ئەم جۆرە لە ئەدەب دەكەن، كە ئەدەبێكی فەیكن و گوزاشت لە ڕەقاییەكانی ژیان وەكو ئەوەی كە هەیە ناكەن.

كاتێك ئیڤان دەكەوێتە سەر تەختەی مردن و لە كوڕێكی جوان و زەریفەوە دەبێتە مرۆڤێكی كەنەفتی سەرجێگا، ئیدی مردن تەواوی ژیانی بە خۆی ڕەنگ دەكات و سەرجەمی دیوار و كەلوپەلەكانی ناو ماڵەكەی تەمی مردن دەگرن، بەردەوام هەست بەتارمایی مردن دەكات لەبەرامبەریدا، لێرەوە ئیتر ژیان بۆ ئەو مانایەكی نامێنێت و تەواوی كیانی دەبێتە یەك پارچەی گەورە لە مردن، هەر ئەو ئامادەییە بەرچاوەی مردنیشە وادەكات لە ساتەكانی خوێندنەوەی ئەم ڕۆمانەدا زیاد لە چەند جارێك ڕابچڵەكێیت و ترس لە مردن داتبگرێت، ئەمەش پەیوەندی بەو ئەفسونەوە  هەیە كە نووسەری ئەم ڕۆمانە لە خوڵقاندنی مردندا ڕۆمانەكەی پێ بارگاویی كردووە، هەر ئەوەشە وادەكات لە دەستپێكی ڕۆمانەكەوە چاوەڕێی مردنی ئیڤان بكەیت، تەنانەت لە ناونیشانەكەیە ئەمەت بۆ ڕوون دەبێتەوە، بەڵام هێشتاش ناكاتە ئەوەی دەستبەرداری بەسەرهات و ڕووداوەكانی ژیانی ئیڤان بیت.

ئەم ڕۆمانەش وەك زۆرینەی بەرهەمەكانی دیكەی تۆلستۆی زمان و ڕوودا و بەسەرهاتەكەی سادەیە و لە ناو جەرگەی ژیانەوە سەرچاوە دەگرێت، بەڵام بە دروستكردنی قوڵاییەك كە مەگەر تەنیا لە توانای نووسەرێگی گرنگی وەهادا بێت بیخوڵقێنێت، دەمانباتە ناو بابەتێكەوە كە دەگرێت هەمووان بیرمان لێكردبێتەوە بەڵام هەرگیز بەوجۆرە نا، ئەو بابەتەش چارەنووسی تاڵی هەر مرۆڤێكە كە مردنە، لە پاڵیشیدا ڕەخنەی توند لەو ژیان و چارەنووسەی مرۆڤ دەكرێت كە بەوجۆرە ترسناك و قبوڵنەكراوە. 

ئەم ڕۆمانەی تۆلستۆی ڕۆمانێكە جیاواز لە هەندێك لە كارەكانی دیكەی هەمان نووسەر، بە تایبەت ڕۆمانی (جەنگ و ئاشتی) لە ڕووی بابەت و چنین و پلۆت و تەكنیكەوە دەتوانیت وەك ڕۆمانێكی تەواو مۆدێرن سەیری بكەین، میمیناڵكردنەوەی ژیانی مرۆڤێكە بە مانا مۆدێرنەكەی بەبێ درێژكردنەوە و وەسفی زۆر و ماندووكەر كە زۆرجار لە ئەدەبی كلاسیكدا بەرجەستە دەبێت، كەمیش نین ئەو نووسەرە هاوڕۆژگار  و مۆدێرنانەی كە بە ئەدەبی تۆڵستۆی سەرسام بوون، لەوانە(دۆستیۆڤسكی و چیخۆف و نابۆكۆف) لە مۆدێرنەكانیش (ڤێرجینیا ۆڵف، جیمس جۆیس، و ولیام ڤاگنەر،...) كە بە جۆرێك نەیان توانیوە سەرسامییان بەم نووسەرە بشارنەوە و هەریەكێكیان بە جۆری خۆی لە ئاست توانای ئەودا گوزاشتی جیاوازیان دەربڕیوە.  

ژیانی نووسەری ئەم ڕۆمانە نزیك لە چارەنووسی پاڵەوانی ڕۆمانەكەی گوزەرا و بە چەند ساڵێك بەرلە نووسینی ئەم ڕۆمانەی دەكەوێتە دۆخێكی نائارامی ڕۆحییەوە، ئەوەش وایلێدەكات ڕێگایەكی جیاواز لە ژیانیدا بگرێتەبەر و بەشێوەیەكی پێشبینی نەكراو گۆڕانكاریی بەسەرداهات، زۆرینەی زەوی و سامانەكەی بەخشییە جوتیارەكان و بەو كارەشی لە چینی ئەرستۆكراتەكانی ڕۆژگاری خۆیەوە دابەزییە چینی هەژاران و دوایین ساتەكانی ژیانیشی بە نەخۆشی گوزەراند، نزیك لە چارەنووسی (ئیڤان ئیلیچ) بە گرفتی ڕیخۆڵەكانی ساڵی 1910 سەردەنێتەوە.

.................

*بۆ زانیاری زیاتر دەربارەی ئەو گۆڕانكارییەی بەسەر كاراكتەری (گریگۆر سامسا)دا لە ڕۆمانی (مەسخ)ی (فرانترس كافكا)دا دێت، خوێنەر دەتوانێت سێرچ بۆ ئەم كۆنسێپتە بكات:  

Metamorphesi

** بۆ بینینی وێنەی پەیكەری (موسا)ی (مایكڵ ئەنجیلۆ) و زانیاری زیاتر لە بارەیەوە بڕوانە ئەم لینكە

https://www.marefa.org/%D9%85%D9%88%D8%B3%D9%89_(%D9%85%D8%A7%D9%8A%D9%83%D9%84_%D8%A3%D9%86%D8%AC%D9%84%D9%88)#/media/File:Moses_San_Pietro_in_Vincoli.jpg