جاكۆبسون ئاماژەی بەوە داوە كە زمانەوانی لەسیستمی كارپێكردنەوە، گۆڕا بەرەو خوێندنەوەی ئەدەبی و دەڵێ (بابەتی زانستی ئەدەبی. ئەدەب نییە، بەڵكو ئەدەبییە)، بەڵام ئەگەر خوێندنەوەی ئەدەبی گەرەكی بێت ببێتە زانست، ئەوە دەبێ بزانێ كە تاكە رێگە ئەوەیە كارێكتەری سەربەخۆ بێت.
زمانەوانی و رەخنەی ئایدیۆلۆژی
لەسیستمی زمانەوانیدا پەیوەندییەك لەنێوان بەكارهێنانی زمان و ئاماژەكان هەیە، چونكە زماننسای پشت بە گوتراو نابەستێت، هەروەك ئەم رستەیە كە دەڵێ (ماسی لە ئاودا دەژی). ئەمە زمانێكی باوە، بەڵام ئەوەی كە نەگوتراوە دەبێتە دیكۆمنتێك بۆ تێگەیشتن لەزمانی دووهەم كە لەنێوان خوێنەر و دانەر رێكەوتنی لەسەر دەكرێت، كەوابوو لێرەدا تێكست لەكاتی دەستاودەستكردندا لەسەر زار جێكەوتە دەبێ، وەكو ئەوەی لەقسەكردنی رۆژانەدا شیعرێك وەكو نموونە بەكاردێت، بۆیە زمانناسی گرینگی بەهاوپشتی كردنی ئەو زمانە دەدات كە وەردەگیرێت و زوو دەچێتە سەر زار، لێرەوە سیستمی زمانەوانی لە بەكارهێنانی زمان دەكۆڵێتەوە، چونكە پشت بە بونیادی دەستاودەست كردن دەبەستێت، لێرەوە تێبینی دەكەین كە دەقی ناباو ئامانجێكی دیاریكراوی هەیە، ئەویش بەرهەمهێنانی مانایە لەنێو زمان، ئەم فەزایە لە دونیای ئەدەبی كوردیدا زۆر بەكەمی دەبینرێت، بۆیە شیعر یان تێكستی ئەدەبی لەزەینی خوێنەردا جێكەوتە نابێت، هەروەها رووبەرێكی دیاریكراویشی نییە لە دونیای لێكۆڵینەوەی ئەدەبی، بەو مانایەی ئێمە زۆر بەدەگمەن دەبینین تێكستێك ببێتە جێگەی تێڕامان كە توێژەرە ئەدەبییەكان خوێندنەوەی بۆ بكەن، بەبیانووی ئەوەی سیاغەی زمانی كردووە، یان پێوەرێكی دیكەی بۆ ئاخاوتن داناوە و گەشەی بە زمان داوە، هەربۆیە ئەو فەوزا ئەدەبییە لەدونیای رۆشنبیری كوردی دەبینرێت، بەشی زۆری ئەدیبی كورد خەریكی شیعر و رۆمانن، لەهەردوو ژانرەكەدا نوێگەری و شتێكی ناباو نابینین كە ببێتە جێگەی سەرنجی دەرەوەی زمانی كوردی، ئەوەی هەیە هەموو باوە و لە قسەی ئاسایی بەولاوە هیچی تر نییە.
رەخنەی ئایدیۆلۆژی لەچەند پنتێكدا لەگەڵ رەخنەی ئەدەبی یەكدەگرن و لەشوێنێكدا جیادەبنەوە، لەوشوێنەدا یەكدەگرن كە خوێندنەوە بۆ دەقێكی وشك و بارگاوی بە سیاسەت دەكرێت، لەو شوێنەشدا لێكجودا دەبنەوە كە چوارچێوەكە دەگۆڕێت بۆ كۆمەڵناسی سیاسی، چونكە رەخنەی ئایدیۆلۆژی كارێكی پەیوەستگەراییە و یەك ئاراسە و یەك بیركردنەوەی دیاریكراوە بۆ رابردووی دەق، قودرەتی ئەم ستایلە لەوەدایە كە شرۆڤەی بونیادی فۆرمێكی كۆمەڵناسی و ئابوری و چینایەتی دەكات، بەڵام زمانەوانی ئەم كایانە بەوەزیفەی خۆی نازانێ و لەنێو زماندا بەدوای مانادا دەگەڕێت بەدوای ئیدراكێك دەگەڕێت كە مانا بەرهەمدێنێ.
ئاسانترین پێناسە بۆ ئایدیۆلۆژیا ئەوەیە كە كۆمەڵێك تێڕوانینی هاڕمۆنییە بۆ یەك ئاراستەی فكری، یەك بیرۆكە و یەك ئامانجە كە تێیدا چین و چینایەتی دەدۆزرێتەوە، هەروەها یەك ئامانجە بۆ خزمەتی فكری سیاسی چینایەتیش پراكتیك دەكرێت، بەڵام رەخنەی ئەدەبی خوێندنەوەی زمانەوانی و پنتە جیاوازەكانی ئەدەبە كە لەسەر كایەی كۆمەڵناسی دەژی، بەتایبەتی سیستمی ئەدەبی كە لەسەر كەیسی فكری راوەستاوە، نووسەر ناچار دەكات پەیوەندی لەگەڵ فەزای جیاواز هەبێت و تاك رەهەند نەبێت، بەپێچەوانەوە ئایدیۆلۆژیا نووسەر ناچار دەكات پاڵەوان لەخزمەت كرداری ئەدەبی بێت و براوەبێت، چونكە لەتێڕوانینی ئایدیۆلۆژییەوە پاڵەوانی دەقێی رۆمان، كارێكتەرێكە لەبری گشت و بەناوی گشتەوە قسەدەكات، درووشمەكان و چاكەكارییەكانی و پۆزەتیڤیەكانی زیاترن لە نیگەتیڤەكانی، ئەم خەیاڵە وەزیفەی ئەدەب نییە، بەڵكو خەیاڵی سیاسیە بۆ ئایدیاكەی.
باڵزاك هەرچەندە لەرووی سیاسییەوە لایەنگیری رژێمی پاشایەتی كردووە، بەڵام هیچ كات لایەنە كۆمەڵایەتییەكەی بیرنەچووە، بگرە لە بواری فەلسەفی سۆسیالیزمەوە باسی كێشە كۆمەڵایەتی و چینایەتییەكانی كردووە و ئاگری كردۆتەوە بە ئەدەب، بۆیە زۆرترین كار لەسەر بەرهەمە ئەدەبییەكانی كراوە، " ئەمە ئەدگارێكی ئایدیۆلۆژیایی پێدەبەخشێت كە هەر جۆرە گوتارێكیش لە شێوازدا ملكەچی یاسای سرووشتی ماتریاڵی بە خۆیەتی و لە نێو مێژوودا دەژی و دەمرێ، لەو روانگەیەوە شیعر وەكو یەكەیەكی سەربەخۆی پێكهاتەی روخسار و ناوەڕۆك و پڕۆسەیەكی ئایدیۆلۆژی ئیستاتیكی ناوزەد دەكرێت، لەنێوەی یەكەمی سەدەی بیستەم نموونەی ئیدیۆلۆژیا لە میانەی یەكەم بەرهەمی لەدایكبوونی مەرگەسات پێشكەش بە خوێنەر كرا، ئەمەش دیدێكی گرینگی بە جیهان گەیاند كە دیدێكی ئیستاتیكی بوو لە هەمبەر ئەخلاقیاتی وجوودی، بەڵام لە بەرهەمی ئەدەبیدا ئیدیۆلۆژیا كێشەیەكی مەعریفی لەسەر حیسابی بۆچوونەكانی نووسەری دەهێنێتە كایەوە، ئەمە لە كاتێكدا كە ماركیسزمی هاوچەرخ بایەخی بە ئایدیۆلۆژیا دەدات و جەختیش لەسەر سەربەخۆیەتی دەكات.
ئیدیۆلۆژیا حاڵەتێكی حاشاهەڵنەگر و كاریگەری ئەدەبە، بەو پێیەی كە ئەدگاری كۆمەڵایەتی بۆشاییەكەی گەورەی بۆ بەرگریكردن هێشتۆتەوە، تەنانەت هەندێكجار بۆرژوازییەكانیش وەها دەڕواننە بواری ئەدەب، یان خودی دەقنووس وەختێك پشتی دەق دەخوێنرێتەوە، سەربەخۆیی ئەدەبی كە دابەشكارییەكی نێوان سەربەخۆیی و گوتار ناسراوە، كێشەیەكی دیكەی ئەخلاقی درووست كردووە كە دەقنووس ناتوانێ رزگاری بێت لەو هەڵوێستەی كە لەناخیدا زیندانی كردووە، بۆیە لە نائاگاهیدا دەریدەبڕێت، ئەم ستایلە بۆ ئەدیبی كورد نەبووە رێچكەیەك كە بەرێچكەی كۆن ناسراوە لەرۆمانی رۆژئاوایی و رۆمانی فەڕانسی بەتایبەتی، بەبیانوی ئەوەی كە خۆیان لەقەرەی سیاسەت نادەن و ئەدەب دەبێت لەپشتی واقیعەوە بڕوانێتە سرووشتی كۆمەڵگەكەی، بەڵام ئەمە جگە لەخۆدزینەوە لە بەرپرسیارێتی نووسین، مەبەستم لەو بەرپرسیارێتیەی سارتەر نییە، هیچی تر نەبووە، كەچی بەپێی نزمترین هێرمۆنتیكی بۆ دەقی ئەدەبی، دوا رۆمانی (دەریاس و لاشەكانی) بەختیار عەلی، ئەم رۆمانە تەواو تێوەگلاوە بە سیاسەتەوە، چونكە مەبەستی پشت دەقەكە لەخوێندنەوەیدا، ئاشكرایە كە پاڵەوانەكانی بۆچی دەوریان بەپێی رۆمانسیەتی سیاسی دابەشكراوە، پاڵەوانی مێژوویەك لەخوێن كە بە بیانووی سیاسی جودا كراوەنتەوە لەیەكتری، پاڵەوانێك جوان و ئەویتر ناشیرن، ئەمە ئاراستەكردنی خوێنەرە بە زانینی ساختە، لەكاتێكدا هەریەك لەو پاڵەوانانە خاوەنی یەك مێژووی نەتەوەیین و هیچیان لەوەی تریان پاكژتر نیین.
لێرەوەیە كە دەبینین چۆن ئەدەب لەبری مێژوو لەبری یادەوەری و لەبری نووسینی سەتحی و بێ بیركردنەوەی قوڵ، جێگەو ڕێگەیەكی دیكەی هەیە بۆ دونیابینی، هەروەها بۆ ریكۆردكردنی ئەو شارستانیەتەی بەزمانی نووسەر دەنووسرێتەوە، بۆ سەلماندنی ئەم بابەتە بڕوانە هیندی و چینی و بەرازیلی و ئەفەریقی یۆنانییەكان.
وەكو ئاڵتۆسێر دەڵێت (كاتێك ئەدەب وەزیفەی كۆمەڵایەتی دەبینێ، ئەوكاتە توانای خۆی لەبار دەبات و دەگوازێتەوە بۆ گەمەكردن بە سرووشت و ئەو شتانەی كە هەستیاریان هەیە لەگەڵ ئەدەب)، بۆیە گوتارەكەشی لەگەڵ زمانەوانی یەكانگیر نابێت، چونكە ئەدەب كۆمەڵێك یاسای زمانەوانی پێشوەختەی هەیە، یەكێك لەوانە زیندووكردنەوەی زمانە كوژراوەكان و داهێنانی دەقێك لەنەبوونەوە بۆ بوون، هەروەها ئەو دیمەن و وێنانەی كە دووبارە نابنەوە لەلایەن خەڵكەوە،
بەرلەوەی دەق بچێتە نێو زمانەوانی مەیدانی خوێندنی ئەدەبییەوە، پێوەر بۆ دەق ئەوە بوو كە بەبێ حوكمی بەهای ئەدەبی، دروشمبازی و ئایدیۆلۆژیا و شارچێتی و گروپچێتی و مەزاجی سیاسی و هتد. قیمەتی وەردەگرت، بەڵام كە ئەم بابەتە بەپێی تیۆری گادامیر و گۆڵدمان و لۆكاش پێوەری بۆ دانرا، ئازادی خۆی لەنێو زماندا بینیوە، هەروەها نووسەریشی ئازادكرد كە بەپێی ویستی ئایدیۆلۆژیا بنووسێت و ئازادی خۆی لەدەست بدات، یان بەپێچەوانەوە ئینتیما بۆ هیچ ئایدیایەك نەكات و سەربەخۆیی دەق بپارێزێ.
دەسەڵاتی دەقیش لەبری دەسەڵاتەكانی دیكەی دەرەوەی ئەدەب، ئەو سانسۆرە بەرهەمدێنێ كە پێشبڕكێی داهێنان درووست دەكات، ئەمە ئەو خاڵەیە كە سیمایەكی گەشەسەندنی ئەدەبی وەرگرت.
ئەدیب دەبێ هەم نووسەرێكی زمانەوانی و هەم میتۆدی بێت، ئێمە لێرەدا باس لە زمانی ئەدەبی و فكری دەكەین بۆ شتەكان، بەزمانیش باسی زمان دەكەین، ئەگەر زمان پنتی دابڕینی نێوان ئەدەب و زمانەوانی بێت، ئەمەیان سەفسەتەبازی و وەهمی زانستییە، چونكە بەبێ هەركامێكیان كارەكە كەلێنی تێدەكەوێت، بەوپێیەی كە زمان لەنێو ئەدەبدا كارێكی بەردەوامییە، سۆسێر دەڵێ (ئینسان بەبێ قسەكردن بوونی نامێنێ). كەواتە زمانەوانی لەپێناو تاكە زمانێكدا نییە، بەڵكو مانەوەی تاكۆتایی ئینسانییەتە نەك بەشەرییەت بەگشتی لایەنە مێژووییەكەی، چونكە ئینسانیەت لێرەدا ئینتیما نییە بۆ گروپێك یان كۆمەڵگەیەك یان زمانی نەتەوەیەكی دیاری كراو، بەڵكو ئامانجێكی هیومانیستییە، بۆیە زمان بەشێكە لە كەرەستەی مەعریفە و شارستانیەت، بەوپێیەی كە لەرێگەی زمانەوە مەعریفە لە مەحاڵەكان دەگەڕێت و شتەكان دەدۆزێتەوە و بەبێ ئینتیما لەسەر ئەو بوونە دەنووسێت كەواقیع بزری كردووە. بۆیە بۆ هەر بابەتێكی مەعریفی ئەدەب پێویستە، چونكە بەبێ كۆد و ئاماژە و سیمبول ئەم كارە مەیسەر نابێت.
هەروەها بۆ عەقڵیش بەمیقداری هێزی تێڕامان دەپێورێت، تاكو لەپشت خودی عەقڵەوە مانای جیاواز بەرهەمبێت، بۆیە ئەم بابەتە نە كۆتایی دێت و نەدەسڕێتەوە لە زەینی ئینسان، كەواتە ئەم ئەزموونە لەبەبابەت زمانەوانی، بنەمایەكی بەردەوامە بۆ بەرهەمهێنانی كۆنتێكستی بێ سنوور. تەنانەت بۆ دەقیش كە لەرێگەی وشەوە لەدەرگاكان دەدات، تائەو جێگەی دووچاری عجز دەبێت، بۆیە ناوەستێت لەوەرگرتنی موفرەدەكانی دەرەوەی خۆی، ئەمە بەشێكە لە ئازادبوون لەنەخۆشی.
ئەدەب سیستمی زمانەوانییە
" ئەو تەنگوچەڵەمەیەش كە شیكاركردنی زمان تێی دەكەوێت، ئەوەیە یان دەبێت ئەزمونگەرییەكی تەواوبێت، هیچ شتێك قەبوڵ نەكات، جگە لەمەسەلە شیكاریەكانی زمان كە لەئەزموونەوە سەرچاوە دەگرێت، لەم حاڵەتەدا ناتوانێت پشت بەخوێندنەوە و لێكۆڵینەوەی ورد ببەستێت كە بنچینەی ئەزموونە". چونكە كارناب پێیوایە زمان دوو وەزیفەی هەیە، یان گوزارشت لەشتێكی واقیعی دەكات، یان گوزارشت لە ئارەزووەكانی خودی بەكارهێنەرەكەی دەكات، فەلسەفەی كلاسیكیزم ئەم دووانەی تێكەڵ بەیەكتر كردووە، لەكاتێكدا ئەم بۆچوونە گوزارشت لەتەواوی ئەوانە دەكات كە لایەنگری پۆزەتیڤیزم بوون.
رۆڵان بارت دەڵێ ئەدەب هیچ نییە جگە لە زمان، بەو مانایەی سیستمێكە لە ئاماژەكان، هەروەها كائینێكی بەجەوهەر نییە ئەگەر سیستم نەبێت، بەم مانایە بێت ئەگەر ئەدەب زمان بێت، كەواتە توێژینەوەیە، بەڵام سیستمی ئەدەبی پێچەوانەی سیستمی زمانەوانییە، توێژینەوەش لەسەر ئەم دوو پرنسیپە راوەستاوە.
یەكەم: پێكهاتەگەرایی: ئەمەیان لەسەر گرینگیدان بە یەكەكانی پشتی دەق وەستاوە، هەروەها كۆمەڵێك پەیوەندیی جێگیرە لەنێوان ئەو یەكانە.
دووهەم: دەلالی: ئەمەیان لەسەر گرینگیدان بە وەزیفەی دەق و كۆنتێكست وەستاوە كە هەر دالێك مەدلولی خۆیە و بەپێچەوانەوە مانا بەرهەمنایات.
پرنسیپی دووهەم.
یەكەم ژێرخانە یان ناوەكییە.
دووهەم سەتحی و دەرەكییە.
دەبێ ئەوە بزانین كە بونیادی یەكەم دەلالییە و عەفەوییەتی ئەدەب درووست دەكات، بەوپێیەی بریتییە لە كۆمەڵێك رەگەزی ورد و نادیار، یان خودی و رۆشنبیریی و كولتووری، یان مێژوویی و كۆمەڵایەتی و دەروونییە. بەڵام بونیادی دووهەم پێكهاتەكەی بۆ قودرەتی ناوەكی دەگوازرێتەوە كە بەكردار ئەدەب بەرهەمدێنێ، لێرە رستە بچوكترین یەكەی پێكهاتەیی تەعبیرییە كە دەق كۆنتڕۆڵ دەكات، بەوشێوەیە كە ئەدەب لەرێگەی گوتنەوە نێوەندگیریی بە كیانی كۆمەڵایەتی دەكات و دەیگوازێتەوە بۆ دەقی وەزیفی كە ئەمە نێوەرۆكی هەموو پەیامەكەیە و بەبێ مەعریفە مەحاڵە.
زمان كامڵە و هەر بۆیە ئەدەبیاتیش كامڵە، باتای گوتوویەتی ئەدەبیات یان هەموو شتێكە و یان هیچ نییە، ئەم كۆنتێكستە پێكناكۆكی تێدایە، بەڵام پێوەرێكی یەكلاكەرەوەی دەقە لە ئیستاتیكییەوە بۆ كرچ و كاڵ، ئەدەبی ئێستا گەورەترین كێشەی ئەوەیە كە ناپێورێت و مافی خوێنەر نادات، كە خاڵییە لە مەعریفە و كێشەی بۆ مەعریفە و عیرفانیش درووست كردووە، بەزمانێك دەنوورسێتەوە كە دوژمنی زمانە، شتێك دەگێڕێتەوە كە نەچیرۆكە و نە دەربڕین و نە گوتارێكە بۆ گەیاندن، نە شتێكی شاراوەیە و نە بەئاشكراش ئامانجەكەی پێكاوە، ئەمانە بەشێكن لەرێگری كردن لە میتۆدی زمانەوانی بۆ دەقی ئەدەبی، چونكە پشتی بەزمانێك نەبەستاوە كە رێگەی بڕیوە بەرەو ناولێنان لە خۆجیاكردنەوە لەگەڵ زمانی رۆژانەی واقیعی.
چێژی دەق
بەشی زۆری ئەو موناقەشانەی لەبارەی دەقەوە دەكرێت، باسی تێژی دەق دەكرێت، تا ئێستا من نەمبیستووە بەجددی باسی چێژی دەقێكی كوردی بكرێت كە بۆچی ئەو دەقە چێژی هەیە و چێژ بەمانی چی، چێژی دەقیش وادەكات كە تۆ هەست بكەی خەڵك بونیان لەتۆدا دەدۆزنەوە، ئەمە جوانترین پیشەسازی گوتنە كە شاردراوەتەوە و زمانێكی دیكە جێگەی گرتۆتەوە، ئەم ململانێیە لەنێو گوتاری ئەدەبی و سیاسیدایە، بۆیە نە شێوەی دیارە و نەشوێن و كاتی، بەڵام ویستێك بەرهەمدێنێ كە خۆشی بینینە لە خوێندنەوەی دەق، چونكە چێژی دەق ئەو چركەساتەیە كە جەستە لەگەڵ فكرەكەدا تێكەڵ دەكات، تۆدۆرۆف دەڵی (ئەدەب سیستمە) ئەو پێیوایە لەسەر بونیادی خۆی ئەم پێوەرە دانراوە. بەڵام كار جیاوازە لەگەڵ چاكە كە زۆربەی زانستەكان هەیانە، كار لەئەدەبدا عیشقێكی ئەدەبییە بەگوتن، شوهرەتێكە دەچێتە تێكستەوە، هەروەها چێژێكە بۆ پێشنیاركردن، لەدونیای ئەدەبی كوردیدا ئەم پێناسەیە جێكەوتە نابێت، چونكە ئەدەب بۆ كورد نەبۆتە سیستم و هێشتا لە فەزای سۆزداریدا گیری خواردووە.
هیچ چەشنە واتابوونێك ناتوانێ لە كولتوورێكی بە كۆمەڵدا رووبدات، كولتوورێك كە هەڵبەت راست وەكو جیاوازی زەوی و ئاسمان و ئاو و ئاور لە كولتوورە بە كۆمەڵەكان جیایە، چیرۆك هەرچەندە خۆش و درووست و وێژتر بێ، شەیتانی تر و لەبزێكی یەكدەستتر دەگێڕدرێتەوە، گۆڕینی ئەو خەوشداركردنی پشت و رووی خوێندنەوە ئاسانتر دەكات، ئەم وەرچەرخانە داهێنان و ناوازەیە، بەشێوەیەكی گەورەتر و بەرینتر چێژی دەق پەڕە پێدەدات. وەختێك دەقێك دەخوێنینەوە و چێژ وەردەگرین، هەر ئەوكاتە خۆمان لە پێوەری زمان و شەیدابوونی وێناكردن دەپارێزین، چونكە لەپشت هەموو دەقێكی ئەدەبییەوە، خودانێك هەیە كە ئەدیبە و خوڵقێنەری دەقەكەیە.
ئەو تێكستانەی كە بەچێژن و بەچێژەوە دەخوێنرێنەوە، بەتام و چێژێكی مەعریفییەوە نووسراون و راستۆگیی و توانا ئەدەبییەكەی ناكۆك نیین. لەكاتێكدا دەق هەیە نەك هەر چێژی نییە، بەڵكو خوێنەریش نیگەران دەكات و دووری دەخاتەوە لەخوێندنەوە، چونكە نووسەرەكەی هیچ ئامانجێكی نییە نەك ئیستاتیكا. بەڵكو لەهەزرەكارێك دەچێت كە بۆ خۆشەویستەكەی نامەی نووسیبێت، بۆیە لێرە خوێنەر بۆ دەقی كلاسیكی دەگەڕێتەوە، چونكە دەقی رەسەنە و ئامانجی لەپشتەوەیە، چونكە سەر بە سیستمی كولتوورییە و لاسایی هیچ ئۆبژەیەكی دیكەی نەكردۆتەوە، چونكە باو نییە و زمانێكی دیكەیە و پشتی بە مەعریفە بەستاوە، لەو دەرگایەی داوە كە ئینسان بەزمانی سادە و خاكەڕایی دەرهەقی نایات.
كەوابوو ئێمە بۆیە كێشەی زمان و بەرهەمهێنانی مانا و دەقی كراوە و دەقی چێژ بەخش و ئیستاتیكیمان هەیە، چونكە لەبەردەم قەیرانی دانەرداین، نەك قەیرانی خوێنەر، دانەر كە خۆی هێشتا پێویستی بەدەستگرتن و خۆ پڕچەك كردنە لەرووی مەعریفییەوە، چۆن دەتوانێ دەق بشكێنێت و فەزایەكی نوێ بخوڵقێنێ و خوێنەر ئاشت بكاتەوە لەگەڵ ئەو ئیستاتیكایەی دەق پشتی پێدەبەستێت، ئەدەبی كوردی كە كەلێنێكی تێكەوتووە لەخوێندنەوەی دەق و رەخنە، ئەلێرەوەیە نەخۆشییەكە، چونكە بەدەگمەن هونەرێك لە نووسینەوە یان دەقێكدا دەبینین كە هەوڵی دەقشكشكاندنی تێدابێت، دەقنووسەكە بەستایلێكی نوێ بیری كردبێتەوە و بیری لەخویچنەر كردبێتەوە كە پێویستی بە فەزایەكی دیكەیە.
سەرچاوەكان
1: كولن ولسن. الانسان و القواە الخفیە. ترجمە. سامیە خشبە. دار الاداب بیروت. گبعە 2009. ص117
2: مجلە القافلە 1988 عدد 9
3: هایكوهاو زیندوروف. فولفغنغ كسلمان. علم لسانیان النص. ترجمە د. موفق محمد جواد. دار المامون.بغداد 2016. ص29.
4: پێكهاتە و راڤەی دەق. بابەك ئەحمەدی. وەرگێڕانی. مەسعود بابایی. بڵاوكراوەكانی سەنتەری لێكۆڵینەوە و فكری و ئەدەبی نما.
5: رۆلان بارت. چێژی دەق. وەرگێڕانی بۆ كوردی. ئیسماعیل زارعی. دەزگای وەرگێڕانی. ساڵی 2009
6: ئازاد عەبدلواحید كەریم. سۆسیۆلۆژیای شیعری كوردی. لەرووی پێوەرە ئەخلاقیەكانەوە. كتێبی گزنگ. ساڵی 2005. ل70
7: رۆدۆلف كارناب. وەزیفەی زمان. وەرگێرانی بۆ كوردی. كۆمەڵێك نووسەر. دەزگای ئایدا بۆ فكر و لێكۆڵینەوە. 2019. ل33