میكایل ستغونە
ئامادەكردن و وەرگێڕانی لە دانیماركییەوە: ئالان پەری
-ناوم میكایل ستغونەیە، شیعر دەنووسم چونكە ناتوانم ئەوە نەكەم
-مێشكم هێندە نائامادەیە،
نازانم چۆن لێوەكانی لە نێو ئەم هەموو تەپووتۆزە بدۆزمەوە؟
میكایل ستغونەی شاعیر دوایین ڕستەی: ''دەتوانم بفڕم'' بوو و لە دوای ئەوە لە پەنجەرەی نهۆمی پێنجەم خۆی فڕێ دەاتە خوارەوە و كۆتایی بە ژیانی خۆی دەهێنێت. داخۆ چی وا لەم شاعیرە دەكات ئاوا لە ترۆپكی خەمۆكییەكی بندەستدا ئەم بژاردەیە بكات؟
خەمۆكی و توڕەیی و وەڕەس بوونی لە بینینی جیهانیكی ئاشوب و گیرۆدە بە مان و نەمان لە دونیایەكی پڕ لە گۆڕانكاری و كاولكارانە، وا لەم شاعیرە تینوە بۆ ژیان و لە هەمان كاتدا ڕازی نەبووە كرد بەم شێوە تراژیدییە كۆتایی بە خۆی و باڵادەستی لە نووسینی شیعری ناوازەی خۆی بهینێت.
دەكرێت شیعرەكانی بۆ چەند بەش و ئاستێك شی بكەینەوە، شیعرە خەمۆكی و پڕ ئازارەكانی، وا لێكیان بكەینەوە كە ئەمە هەڵبژاردنێكی تری ژیانە و دەبێت باسی لێوەبكرێت.
میكایل ستغونە شاعیرێكی یاخی و توڕە، خۆی لە دەرەوەی بازنە و ژیانی ئاساییدا دەبینییەوە. هەمیشە بە توڕەبوونێكی زۆرەوە ڕەخنەی لە سیستمی نوێ و نادادپەرەوەرانەی هەشتاكان دەگرت، بە تایبەت كاتێك سەردەمی تەكنەلۆژیا تازە لەو ساڵانەدا گەشەی دەكرد و مرۆڤ تا دەهات تەنیاتر دەهاتە پێش چاو. بە ئازارەوە شیعری دەنووسی، بەڵام شیعرەكانیشی بەدر نەبوون لە زمانێكی تایبەت و بەهێز، بە تێكەڵ كردنی چەندین وشەی سوریالی و ئەپستراكت لە هەمان كاتیشدا كاریگەریی ئەوتۆیان هەبوو.
تەنانەت لە ئەوپەڕی خەمۆكی و ڕەشبینی و بێزاری ژیانیدا دێڕە شیعرەكانی نیوەی بێزاری و نیوەی مەزاجی تایبەتی خۆی پێوەدەنووسا وەك لێرەدا دەنووسێت:
- ڕقم لە ژیان نییە، بەڵام ڕقم لە جیهانە.
- نەخێر نامەوێ بمرم، تەنها دەمەوێ لە دایك نەبمەوە.
میكایل بە درێژایی ئەزمونی شیعریی خۆی هەوڵی دەدا باس لەو دەركەوتە ترسناكانە بكات كە مرۆڤ بۆ خۆی دەیهێنێت، باس لە زەوییەك دەكات كە خەریكە ڕەنگ و بەرگی پلاستیك دەگرێ و خاڵیە لە ڕۆح و ئەندێشەی فریاد ڕەس بۆ دڵ و دەروونی مرۆڤە داماوەكان. شاعیرێك بوو لە نەهامەتی گەنجان دەدوا كە بەشیوەیەك گیرۆدەی سیستەم و چەق بەستوویی بوون.
خۆری پلاستیك
شەقامەكان پڕن لە منداڵی كوێر
بایەكی سارد بە نێو كەللەسەرە بەتاڵەكانی شاردا تێدەپەرێت
چەند شتێك لە ئاسمانەوە دەكەونە خواروە:
ڕایدۆكان، شوشەی دەرمان، ڕۆژنامەكان، سابون و وردە شوشە
بە دەوری شاردا
دارستانێك هەیە
بە ژەهر و دەرمان لیخن كراوە
كوڕێكی گەنج بە نێوان
دوو تاوەردا بە سەر هێڵێكی درێژدا ڕێ دەكات
لە ناو ئەو خانووە بەنجكراوانەدا
پۆلە نەورەسێكی گەورە بە ئاراستەی
دەریایەكی بێشومار ڕادەكێشرێن
خۆرێكی پلاستیك وەك چاوێكی داگیرساو
بە زەویدا گڕی گرتووە و خەڵكی كوێر كردووە
لە كۆمایەكی قوڵدایە، چیمەنتۆ خەوی لێكەوتووە
بە بەفرێكی شین تەنراوە:
بە ڕوناكی شاشەی تەلەفزیۆنەكان داپۆشراوە
مۆسیقای ئێوارەیەكی زوو
پێكهاتووە لە ژاوەژاوی مەكینەی مردووەكان
ڕەشەبای نایلۆن بە ساردی هەڵدەكا و
بە توێژێكی تەنكی ئازار
پێستی زیندووەكان دادەپۆشێ.
ئاستەمە هەستكردن.
دەبا ئەوە پێكەوە بكەین.
كەوا بیر بكەینەوە
بۆ هەمیشە دەتوانین،
ئەوە هێندە ئاسانە.
من هەموو كاتێك ''باوەڕی گوڵەكان'' دەبینم
لە بەر ئەوەی پێویست ناكات هیچ كەس بۆم شیبكاتەوە
ئەگەرچی بە دەمانچە یان پارە هۆشداریم دەدەن.
میكایل توانایەكی سەیری هەبوو لە بیناكردنی شیعری تایبەتی خۆی و هەمیشە شیعری خۆی بۆ مەسەلەیەكی دونیا بەكار دەهێنا. زمانێكی یاخی و بوێر بوو بۆ نەوەی گەنجی هەشتاكان، لە ڕێی شیعرە تایبەتەكانی ڕەخنەی لە كۆمەڵگە دەگرت، زمانێكی نوێی هێنایە ئاراوە كە كەم شاعیر لەو سەردەمەدا ئیشی پێكردووە، هەمیشە ئەندێشە و زمانی یاخی بوونی خۆی نەدەشاردەوە، توڕە و سەرسەخت دەدوا.
هەورەكان خەون بە شیر و شەكرەوە دەبینن
كۆمەڵگە یارییەكی نامۆیە.
لە ناوەڕاستی هەمووشتێكدا پشیلەیەك دەسوڕێتەوە و
بە ڕارەوكاندا دەمیاوێنێت.
لە كاتێكی ناوەختدا
ترسی ئەوەی هەیە لە پایزدا میوە
لە درەختەكاندا بەسەر شەقامەكاندا بكەوێتە خواروە.
منیش كاتێك لەم هەموو شتانە بیزارم
لە خەونێكدا دەكەومە دەرەوەی كۆمەڵگە.
سرودی بەیانیان بە نیانی دەڵێمەوە
چەند دێرێك دەڵێم كە هیچ مانایەكیان نییە
هەر وەك ئەوە وایە بەرد لە ناو لمی كەنار دەریایەك بدۆزمەوە،
ئاستەمە بە كەسێكی بە ئاگای بفرۆشیتەوە.
من خۆم هیچ كەسێك نیم
من حاڵەتێكم
بە دەوری هەورە سوڕاوەكان
كە هەڵگری ئاو و خەونی خەوشدارن
سەرم گێژ دەخوا
بۆ ئەوەی كەمێك لەسەر زەوی بخەوم
یان لە چایەكدا بكوڵێمەوە.
بەڵێ، هەورەكان خەون بە شیر و شەكرەوە دەبینن
من بە فڕینیان دەیانناسمەوە
گوێم لە چرپەی مەرامەكانیان گرتووە بۆ من
كاتێك شەوانە لە مانگ خۆیان كڕاندووە
بە ڕۆژیشدا یاری بە باری كەش و هەوا دەكەن و
خۆر ژێرزەمین دەكەن و دەیشارنەوە
لە تاو گازندەكانی جەماوەر
كە هەردەم پەنجەیان لێ ڕادەكێشن.
كێ خۆی لە كاری ڕۆژگارێكی ئاوادا دەبینێتەوە؟
دەبێ بە هەورەكان دڵخۆشبین و
دەبێ ئاگامان لە هەتاو بێت،
من باوەڕت پێدەهێنم،
كە بەهەمان ئاڕاستە خول دەخۆنەوە، هەمان ژیان
لەبەر ئەوەی لە ڕاستیدا گەڕیدەن.
هەر بۆ زانیاریت مانگ یارییەكی ئاوا بەد نییە،
نەخێر، حەزێكی خەمۆكیی بێ دواییە
گەر گەشتەكە هەر هەفتەی جارێك بێت.
وابزانم ئەستێرەكان نەخۆشخانەی نەخۆشی دەرونی منداڵانە.
میكایل هەمیشە شەوی بەدڵ بوو، شەو تا دەرنگان خەوی لی نەدەكەوت و هەمیشە شیعری دەنووسی، ڕووناكی ڕۆژی خۆش نەدەویست، بەو پێیەی لە ڕۆژی ڕوناكدا قەڵەباڵغی ناو شار و دڵەڕاوكێی خەڵكان بۆ گەیشتنە شوینی ئیش و كاریان دونیاكەی زیاتر جەنجاڵ دەكرد. لە شوینێكدا دەنووسێت: ''تیشكی ڕۆژ بە تیژیی لە پشت و سەرمان لێدەدات''. هەروەها لەم شیعرەدا باس لە مەكینەی شەو دەكات:
مەكینەی شەو
بە ئەسپایی، شەو بە ڕوناكی شار شارژ دەبێتەوە.
دوگمەی ئەستێرەكان دەدرەوشێنەوە
شاشەی مانگ یەكەم وێنەی خۆی دەبینێت.
ئاه، من وەك یەكێكم كە لە ناو هەڵمدا خەوم لیدەكەوێت،
هەر وەك شەمەندەفەرێكی خێرا بە نێو تاریكیدا بڕوات،
بە نێو مەكینەی شەواندا بەرز دەفڕم.
هەورەكان هەڵمی خەونەكانن
بە سپییەتی بە زەویدا دەچرپێنن.
مەكینەی شەو كار دەكات و لە ڕۆحی مرۆڤەكان دەگات.
تاریكی لە نزیكەوە بە مشتێك وزە پڕ دەبێت...
من لە كۆنسێرتی مەكینەی ڕۆكم
مانەوەی هەفتە لەو سەحنە بچوكەدا تێوەگلاوە
هەوا پڕە لە مۆسیقای ڕق.
ئێمەش پڕ شەهوەت و مەراقین
لادانێكە
سنوری نێوان ڕەگەزەكان،
نێوان دوورییەك لە ڕاستی،
سەمایەك لە شێوەگەلی شەهوەت
لە شوێنێك لەم شارە خەوتووەدا.
ئێمە زادەی وەچەی فریشتەین
بە باڵەكانی گۆرانییەكی داهاتوو،
لەگەڵ منداڵێكی خوێنین و جگەرەیەك لە ناو قاوەیەك
ناسكترین پێستی خەونەكانین
و دڵێكین ڕونكاتر لە لە شەوقی نیۆن.
ئێمە بریینداری تیژترین دەنگی ڕۆژگارین،
خوێن بەربوونی بەفرێكی پەمەیی،
لە مانشێتی ڕۆژنامەكاندا دەردەكەوێت.
ئێمە بەشێكین لە مەكینەی شەو
گۆڕانی شێوەگەلی دڵەڕاوكێ بۆ هاوڕێیەتیی.
بە شانازییەوە دڵمان هەڵدەگرین
خەون و جگەرەكان دەگۆڕینەوە،
ژەهر و مۆسیقا پڕمان دەكات
ڕەگەز و دەمامك دەگۆڕینەوە...
دواتر بە جیا دەچینەوە ماڵەوە
بە ناسنامەی نوێوە بە مەكینەی شەو هەڵدەشاخێین
بەدەم ڕێگایەكی جێگیری ئاشكرا.
بەبەرچاومان لە هەورێكی ڕۆناوی بۆ خوارەوە
تۆپەڵە خەوی ڕەش دەبارێ.
ئێمە لە تاكە خانەی ئۆرگانیزمەكان دەخەوین
لەو كاتەی كە زەوی دەریا بوو.
میكایل ژیانێكی سەربەخۆیانەی هەبوو، لەگەڵ ئەوەش هەوڵی دەدا كە خۆی بێت و لە كەسی تر نەچێت، شاعیرێكی ئەناركیست و خۆزگە بە ئافەراندنی كۆمەڵگەیەك لەسەر بنەمای ئازادی تاك دەخوازت. زۆر جار لە شیعرەكانیدا بەدیدەكرێت وەك لەم شیعردا دەردەكەوێت:
ئەناركیست
من هیچ نیم، زیاتر لە خۆم
باوەڕم بە هیچ و بە هیچ كەسیش نییە
باوەرم بە ئایدیۆلژیا و سیستەمیش نییە.
زۆریان هەوڵدا من گرێ بدەن و
من لە ئاوێنەدا بدۆزنەوە و
بڵێن: ''ئەوەتایت، دەزانین تۆ كێیت.''
بەڵام من هەمیشە خێرا و ئاوێنەیەكی شكاو بووم
بۆ ئەوەی پەتەكە بە شوشەی شكاو ببڕم و خۆم بجوڵێنم.
زۆربەیان منیان دەویست
وەك ئەوان بە هەمان رێگادا بڕۆم.
ناو بە ناویش لەگەڵیان دەڕۆشتم
بەڵام لە ناكاودا دەوەستام
لە دوای ئەوەی توشی دڵەڕاوكێیەكی كەم دەبووم
سەیرێكی دەور و پشتی خۆمم دەدا
لە كاتێكدا ئەوان بەردەوام دەڕۆیشتن.
زۆربەی جار هاواریان دەكرد كە من زیادبەدەر جیاوازم
یان دەمەوێ سەرنجیان ڕابكێشم...
بەڵام من هەمیشە دەڕشامەوە
كاتێك بە ئاشكرا و بە جیدیانە
مافی ڕاستی و دروستی ئەو ڕوانینەیان بەیەكتری دەدا!
لە بەرنامەیەكی تەلەفزیۆنی بە ناوی ''بازاڕ'' كە بەرنامەیەكی گفتووگۆی فەرهەنگی بوو لەگەڵ نووسەران، ڕەخنەیەكی ڕوو بە ڕوویانەی لە شاعیرێكی نەوەی حەفتاكان گرت و ڕاستەوخۆ پێی وت كە شیعرەكانی پڕن لە تەڵەكەبازی، بۆ ئەو كاتە ڕەخنەیەكی توند و هێرشبەر بوو چونكە زۆربەی ئەدیبەكان ستایشی یەكتریان دەكرد. لەو بەرنامەیە بەم شێوەیە درێژەی بە قسەكانی دا:
''ئێمە لە وڵاتێك دەژین زۆرترین ڕێژەی خۆكوشتنی تیا تۆمار كراوە و كەمترین ڕێژەی لەدایكبوونیشی هەیە و باشترین شاعیری جیهانی تیایە، بەڵام لەگەڵ ئەوەش زۆربەی دانیماركییەكان بە ئاڕاستەی تاكە كەلتورێكەوە خۆیان دەبیننەوە، هەتا دێن نە خوێنەوارتر دەبن... ئەمە لە كاتێكدایە كە دانیماركییەكان باشترین شاعیری خۆیان ناناسن، بەمەش خۆیان و ڕۆحی خۆیان ناناسن''
خێرایی ژیان
كاتژمێرەكە بە بیركردنەوەم دەشكێنم
-تەنیا بە خێرایی ژیان ماوم
گۆڕانی خێرا
بۆ پۆشینێكی نوێ
- پێویستیم بە گۆڕانكارییە
لەگەڵ خێرایی ژیان
پاڕادۆكسی لێ درووست دەبێ
هیچ پێویستی بە پەردەپۆشی نییە
- مردم و بێزار بووم
لەوەی خۆم نەبم
ڕەنگەكان دەگۆڕن
خشۆكەی ئەناكیست
- ماسكەكە فڕێ ئەدەم
شێوازی ژیان دەگۆڕم
هزرم
بە سەرمەوە دەڕوێ
- هزرم گۆڕییەوە
لە دوای مردنی
دواجار
وا ئێستا پێی دەزانم
- كە نیمە خودیكی نەمرانە
كێ دەزانێ
كە خود خۆی لاشەیەك نییە؟
- گوێی نایەمەێ
خۆم خودی خۆمم دەرووستكردووە
خێرایی دەگۆڕێ
پێویستیم بە گۆڕانی خێراییە
- ژیانی خۆم دەگۆڕم
پێش ئەوەی من بگۆڕێ
*
بهێڵە بەرەی بیناییمان كاتژمێرەكە بشكێنێ!
با دیوارەكە بڕۆخێ!
بهێڵە داڕمان فۆرمی جەستە وەربگرێ!
با منداڵەكان لە ئۆتۆمبێلە وەستاوەكان بڕوێنەوە!
با خەیاڵ ئازاد بێت!
ئاسمان بهێنەرە خوارەوە، با خەون بەرز بێتەوە!
میكایل ستغونە Michael Strunge شاعیری دانیماركی لەدایكبووی ساڵی ١٩٥٨و لە ساڵی ١٩٨٦ بە هۆی خەمۆكییەكی زۆرەوە لە پەنجەرەیەك خۆی فڕێدەداتە خوارەوە و خۆی دەكوژێت. میكایل سەرەڕای ئەوەی ٢٧ ساڵ ژیا بەڵام توانی لە ماوەی حەوت ساڵدا ١١ دەفتەرە شیعر بڵاوبكاتەوە. یەكەمین دەفتەرە شیعری بەناوی (ژیانی خێرا) ساڵی ١٩٧٨ بڵاو كردەوە. لە دوایی خوێندنی ئامادەیی لە خوێندنەگەی نووسەران خۆی تۆمار دەكات كە بۆ ئەو سەردەمە شتێكی نوێ بوو. بە شاعیری پۆستمۆدرێن و چینی گەنجان ناسراوە. شاعیریكی یاخی و زۆربەی شیعرەكانی هەست بە جوڵانەوەیەكی بوێر دەكرێت لە دژی سیستەم و داهاتوویەكی نادیار و جیهانێكی پڕ ماتریاڵ. میكایل بە شاعیری خەباتگێڕی نەوەی گەنجانی ھەشتاكان دادەنرێت و ھەر بۆ خەونی ئەو گەنجانە ژیا چونكە پیریی ھەڵنەبژارد.
*سەرچاوە: كتێبی كۆكراوەی شیعرەكانی میكایل ستغونە بە ناوی (جەستەم بە خەون قورسە) ٢٠١٨ هەڵبژاردەی شیعرەكان: كاسپەر ئیریك.