نەجات نوری
(من بەردەوام بۆ مافی ئەوانی تر تێكۆشاوم: چونكە ویژدانم دژ بەو ناهەقییەی بەرامبەر ئەوانی دی پەیڕەو كراوە، ڕاپەڕیوە) ئۆیا بایدار
زمان، نیشتیمانی مرۆڤە، هێرش كردنە سەر خاك و هێرش كردنە سەر زمان یەك شتن... ئۆیا بایدار
ئەو ئەشكەنجانەی بە بیستن و بیركردنەوە لێیان شەرم لە مرۆڤایەتیی خۆم دەكەم، یەكێك لە دە گرتووخانە هەرە سامناكەكانی دونیا. ئەو هەمووە كەسە بە ئەشكەنجە مردن و سەقەت بوون. لەوێ، لەسەردەمی كودەتاكاندا ئەشكەنجە بۆ ئەوە نەبوو وەك ئێمە بەقسە بهێنرێن و ناچاری ڕاپۆرتدان بكرێن تا وەكو و سەرەدەر لە ڕێكخستن دەربكرێ، لە گرتووخانەی دیاربەكر ئەشكەنجە بۆ ئەوە پەیڕەو دەكرا مرۆڤ كەرامەت و شەرەف و ڕێزگرتن لە خۆی بیر بچێتەوە. ئەوانە مرۆ نەبوون، كوردبوون، شایانی ئەمەبوون، پیساسییان دەرخوارد دەدرا، دەخرانە ناو قووڵكەیەكی پڕ لە گەناو و هاورێیانیان ناچار دەكردن جەستەی گواووییان بلێسنەوە، مەجبووریان دەكردن یەكتری لاقە بكەن.... لا 62
باوكم لە بەندیخانەی دیاربەكر بە ئەشكەنجە مرد. دایكم بێجگە لە كوردی زمانێكی تری نەدەزانی، باوكم بە هۆی ئەوەی لەگەڵ هاوسەرەكەی بە كوردی قسەی كردبوو، ئەشكەنجە كرا، باوكم نە پەیوەندیی بە رێكخستنەوە هەبوو، نە بە چیا و نە بەتیرۆرەوە، تەنیا لەبەرئەوەی كوردبوو و ئامادەنەببوو چەكی جاشایەتی بكاتە شان، خرابووە گۆشەی بەندیخانەوە... بەڵام باوكم لەوێ مرد، ئەمەیە ڕاستی من لا 63
ئەمە چەند دێڕێكی ناو ڕۆمانی (گفتوگۆی بن شووراكان)ە، ئەم ڕۆمانە هی ژنێكی توركە، خانمە (ئۆیا بایدار) كە ئێستا تەمەنی هەشتا ساڵە، ساڵی 1940 لە توركیا لە دایك بووە، ژنە نووسەرێك كە هەر لە تەمەنی لاوییەوە دەبێتە هەڵگری بیری سۆشیالیزم، بەو بیروباوەڕەوە تا ئێستا درێژە بە ژیان دەدات، لەژێر ئەو باوەڕدا چەندین ڕۆمانی نووسیوە و بۆ گەلێك زمان بەرهەمەكانی وەرگێردڕاون، ڕۆمانێكی هەیە بەناوی باجچەی چاوەڕوانی زیاتر لە سەد جار چاپكراوەتەوە، ژنێكە كە دواجار دەقێك بە منی ناساند، ئەو دەقەی كە ناوی (گفتوگۆی بن شووراكان)ە زۆركات ئاوا ڕۆمانێك درەنگ بە ڕۆحی كەسانێكت ئاشنادەكەن كە لە قووڵایی دەسەڵاتە شوومەكانەوە دێن هەموو چەپە توركەكان و كورد و ئەرمەن و ئێزیدیەكان قڕدەكەن، ئۆیا خۆی لەم دەقەدا ئاوا دەنووسێت (هەق بە تۆیە. لەناوبردن و سانایە، دەسەڵاتدارەكان ڕێگە ئاسانەكە هەڵدەبژێرن. ئەم قسە شەرماوییە كە دەڵێ: كوردی باش، كوردی مردووە... لا 60 ) لێرەوە ئەم ژنە نووسەرە توركە لەژێر باوەڕی چەپایەتیدا دێت دەقێك بۆ هەڵدانەوەی ژیانە پڕ لە مەینەتیەكەی كوردەكانی باكور و و چەپەكانی توركیا دەنوسێت، ئەو ڕێگە بە خۆی دەدات لەڕێگەی باوەڕەكەیەوە كە جگە لە خۆی و نەتەوەكەی، زمان و بیرتریش هەبێت، ئەمەی لانابێتە شەرم و بەدئەخلاقی، وەكو نەتەوەپەرستێك بیرناكاتەوە، وەكو ئەوەی كە خۆی هەیە دەیەوێت كەسانی تریش بە ئازادانە هەبن، ئاوا دەنووسێت (نابینە یەك. بەڕێزگرتنی دوولایەنە و هاوڕێیەتی، هەركامە و بە بیروباوەڕی تایبەت بە خۆمان، زمان و فەرهەنگی تایبەت بە خۆمان دەژین، ئەمە هیوا و خەونی ئێمەیە، بەداخەوە ئەمڕۆ لە هەمیشە زیاتر لەو خەونە دوورین... لا 57
ئەم ژنە توركە كاتێك دێتە سەر فاشیەتی تورك بۆ نەمانی زمانی كوردی لەناو گێڕانەوەیەكی جواندا ئاوا دەنوسێت:
زمان، نیشتیمانی مرۆڤە، هێرش كردنە سەر خاك و هێرش كردنە سەر زمان یەك شتن. زمان، وشیاریی بۆ ناسێنەی گەلەكەت و هەستی سەربەخۆبوونت بەهێزتردەكا، بۆیە لەگشت سووچ و قوژبنێكی دونیا، سەرجەم دەسەڵاتدارەكان لە پێناو تواندنەوەی گەلێك، مل پێ دانەواندن و كۆیلەكردنیدا سەرەتا زمانەكەی قەدەغە دەكەن، فۆرمۆڵەی بێ چەندوچووونەكەیان ئەمەیە: یەك زمان و یەك وڵات، یەك دەوڵەت .... لا 79
لەم دەقەدا لە هەر لاپەڕیەكدا بۆ هونەری نووسنیی ڕۆمان و زمانی شیعری و فەنتازیا دەگەین، ئاوا دەق دەنوسرێت، لەهەر لاپەڕەیەكیدا، لەناو هەر چەند دێڕێكی ئەو لاپەڕانەدا بە زۆر مانای گرنگ و وێنەی ون بووی كورد و زمان و هەوڵەكانی دەگەین، ئەم دەقە قووڵایی لەوەدایە كە چەند بەشەكانی كورتن، زۆر لەوە زیاتر خوێنەران بەرە ئەوە دەچن كە بە دونیایەك مەرگەسات دەگەن.
ئەم ژنە توركە نووسەرە دێت لەڕێگەی مەگەساتی كوردەكانی دیاربەكر و وێرانبوونی قەڵاكۆنەكەیەوە، ڕۆمانی (گفتوگۆی بن شووراكان) دەنووسێت، لەو جەنگە شوومە دەدوێت كە دەسەڵاتی تورك چۆن چۆنی دژی بوونی ئەم شارە و خەڵكە كوردەكەی بەرپای دەكەن، (ئەوانەی تەرمی ئەوكچە گەنجانەیان ڕووت كردووەتەوە كە بە گوللە كوژرابوو و وێنەكانیان دەستاو دەست پێ كردووە، تەنافیان لە گەردنی تەرمی گەریلاكان گرێ داوە و بە دوای زرێپۆشدا ڕایانكێشاون... لا 54) ئەو نووسەرانەی سەر بە هەچ نەتەوەیەكبن و بە بیروباوەڕی ئینسانیانە دەژین، وەكو ئەم ژنە نووسەرە توركە ناتوانن بێدەنگببن لە ئاست ئەو هەموو زوڵمەی كە دەسەڵاتدارانی خۆیان لەدژی نەتەوەكانی تر پەیڕەوی دەكەن، ئاوا لەم دەقەدا لە هەر لاپەڕیەكدا خوێنەران لە ئاست باوەڕی مرۆڤدۆستانەی (ئۆیا بایدار)دا دێڕ بە دێڕ ڕادەوەستن، دەزانن كە هێشتا لە ناو جەرگەی شۆفیەنیەتی توركدا، ئەم نووسەرانە دەنووسن و ڕەخنە دەگرن و دەقەكانیان دەكەنە خزمەتی گەلانی ترەوە، بوێری مرۆڤ یان بەشێك لە نووسەران لەوەدایە كە دەبێت شەرم لە بوونی خۆی بكات كە دەبینێت دەسەڵاتدارەكانی وڵاتەكەی ستەمكارانە زمان و فەرهەنگی گەلانی ژێر دەستەیان قڕدەكەن.
ئاخر (ئۆیا بایدار) لەڕێگەی دەقەوە بۆ مرۆڤایەتی دەنووسێت، بۆ ئازار و مەینەتیەكانی گەلانی ژێر دەسەڵاتی نەتەوەكەی خۆی دەنووسێت، دایان دەشۆرێت، مێژو‌ویان وێراندەكات، دەیانكاتە دڕندە لەپای هەموو كارە قێزەونەكانیان، ڕەخەنە لە نەتەوەكەی خۆی دەگرێت، نەك ئەوە بەڵكو ڕوودەكاتە خۆرئاوایەكانیش كە لەسەر تێكدان و چەند درەختێكی پاركی گەزی دێنە دەنگ، ئەرز‌و ئاسمان دێننە یەك بەڵام لەو لاتر لە دیاربەكر میللەتێك قڕ دەكرێت كەس دەنگی لێوەنایەت (بۆ دارێكی پاركی گەزی، عەرز و ئاسمنتان وێك هێنا، لێرە خەڵك دەمرن، ئێوە لە كوێن... ڕۆژئاوا گوێی لەم قیڕەیە نەبوو، ئەگەر گوێشی لێ بووبێ، پەژارە دینەگرت لا 48) لە لایەكی ترەوە ئەم خانمە نووسەرە توركە چەپە، بانگ لە بێدەنگی چەپەكانی هاوڕێی دەكات (خاڵی هاوبەشی پێكگەیشتنەكان لەو سەردەمەدا، لانیكەم بۆ بەشێك لە ئێمە، چەپ و س‌وشیالیزم بوو) بەڵام لای ئەو ئێستا ئەم هاوڕێیانەی بۆ ستەم و ستەمكاری بێدەنگ بوون، نایەنە دەنگ بۆ قڕكردنی كەسانی تر، ئەمەش دەكاتە مەرگیان.
لای (ئۆیا بایدار) كوردبوون شەرم نییە، ئەمانیش بوونێك وەكو خۆی و نەتەوەكەی (ئەو كاتەی گەلی كورد گوتی كێشەی سەرەكی من ئەوەیە تەنیا لەبەر كوردبوون دەچەوسێمەوە، زوڵمم لێ دەكرێ وەك شارۆمەندی پلە دوو سەیر دەكرێم... لا 49) كاتێك نووسەرێكی ئاوا بوێری ژن دێت لە ناو 183 لاپەڕەدا، دەقێك لەژێر كاریگەری ئازار‌و مەرگی ئەو گەنجە كوردانەدا كە بوونەتە جەنگاوەری مانەوەی خۆیان لە سووری ئامەددا دەنووسێت، دەبێت ئێمە بەشوێن ئەو مانایەدا بگەڕێین كە دەق ئەوەتی هەیە بۆ ئەوە نووسراوە كە ببێتە پشتیوانی بۆ مرۆڤایەتی، بۆ پێكەوە ژیان و مانەوە، لەم دەقەدا ئەم نووسەرە ئەوە بەبیر دەسەڵاتدارانی توركەكان دەخاتەوە كە ئەگەر زوو بە فریایی ئەوە بكەوتنایە كە چارەسەری بەردی ناو دەستی منداڵەكوردەكان بكردایە، ئەوا لە كۆتاییدا ئەو بەردانە نەدەبوونە چەكی دەستیان لە چیاكاندا (ئێستا لە سوور، لە جیزرە، لە سلۆپی، لە هەزەخ و گەڕەكە هەژارەكانی نووسێبین، لەودیو خەندەق و مەتەرێزەكان، منداڵە بەردهاوێژەكان كۆمەڵێك ئامانجیان هەیە كە لە یاغیبوون ئەو لاوەتر دەچێ: ئەوان داوای مافەكانی خۆیان و ئەو خاكانە دەكەن كە بەڵێنیان پێ درابوو.
ئەوان بۆ كەسانی تر شەڕناكەن، ئەو شەڕەی دەیكەن هی خۆیانە... لا 38 ) لەم دەقەدا خوێنەران نەك ماندوونابن، بەڵكو كورت و پووخت لەناو لاپەڕەكاندا لە ژێر ناوی بەشەكاندا، بە سەر دەیان وێنەی كوردبوون و مێژووی دەسەڵاتدرانی دڕندەی توركدا دەچنەوە، بەو مانایانە دەگەن كە دەق دەتوانێت ئاوا پڕكێشی گەورەبكات بۆ ناساندنی مێژوی نەتەوەكان و و چەپ و ئەو نوخبە شوومەی ناو دەسەڵات كە گەلان پێكدادەدەن و یەكتریان لە ژێر ناوی پووچدا پێ قڕدەكەن (ئەندازیارانی دەوڵەت نەتەوەی تورك، ئەم دیوارانەییان بە خشتەی ناسیۆنالیزم توركی و سیمای ئیسلام ڕاست كردووەتەوە... لا 42 ) ئاوا ئەم ژنە توركە دێت بارتاقای نەتەوەكەی خۆی ڕەخنە دەكات كە لە ژێر سیمای ئیسلام و نەتەوەپەرستیدا كورد و ئەرمەن قڕدەكەون ( لە كوشتوبڕی ساڵی 1915و كۆمەڵكوژیی دێرسیمەوە بگرە تا ژنانی ئێزدی كە منداڵەكانیان لەناو باوەشاندا دەمرن لە كاتێكدا هەڵدەهاتن و هەوڵیان دەدا چیاكان تێپەڕ بكەن و ئەو كەسانەی بە هۆی گۆرانی چڕین بە زمانی دایكیان لێیان درابوو... لا 36) (ئۆیا بایدار) كە ئێمەی خوێنەری كورد درەنگ ناسیمان، ئاوا لەم دەقەدا ژیان دەكاتەوە بە بەری ئازارەكانی نەتەوەیەكدا كە ئەو خۆی بەرامبەریان بە شەرمەزار دەزانێت لەپای ئەو ستەمەی لێیان دەكرێت، ئەونەتەوەی كە توركەكان وەكو كوردبوون نایەن مافەكانیان پێبدەن تا جەنگ كۆتای پێ بێ و پێكەوە بە ئاشنیانە بژین...
ئەم دەقە زۆر هەڵدەگرێت، دەقێكە لە نێوانی 183 لاپەڕدا بەبێ درێژدادڕی و لاپەڕە ڕەشكردنەوە و دێڕی بێ بەها، وەها دەتخاتە ناوجەرگەی ململانێكانەوە كە دواجار هەستدەكات خۆت پاڵەوانی ناو دەقەكەیت...
خۆزگە وەرگێڕە كوردەكان وەكو (سەلاحەدین بایەزیدی) ئاوا ئاوڕیان لەم خانمە توركە دەدایەوە و دەقەكانیان دەكرد بە كوردی بۆمان، لێرەوە دەبێ بڵێم: دەست خۆش سەلاحەدین بایەزیدی بەڕێز بۆ وەرگێڕانە نایابەكەت بۆ سەلیقە و هەوڵەكانت.
• گفتوگۆی بن شووراكان... ڕۆمان 183 لاپەڕە
• وەرگێڕانی سەلاحەدین بایەزیدی
• لە بڵاوكراوەكانی دەزگای مادیار 2019 سنە.