سەرەتا :
فەیلەسوفی گریگ ئەریستۆ لەمیانەی نوسینەکانیدا ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە "مرۆڤ تاکە بوونەوەرێکی زیندووە پێدەکەنێت" ئەم وتەیەی ئەریستۆ بۆ جۆرە هاوبەشییەک لە گاڵتەوگەپ و نوکتە و قسەی ڕەخنەئامێزی کۆمیدی ڕاماندەکێشێت، کە بە درێژایی مێژوو لە هەموو کولتوورەکاندا هەبووە. بۆ نموونە ئێستا ئێمە بەهەمان بابەت پێدەکەنین، کە لای خەڵکی لە سەردەمی گرێکەکان، ساڵانی سەدەی ١٧٠٠-ەکان، یان لە چاخەکانی ناوەڕاستیش مایەی پءکەنین بووە .
"برتۆڵد برێخت " لەم بارەیەوە دەڵێت: مەرج نییە ئەوەی دێتە سەر شانۆ خەڵک بخاتە پێکەنین یان گریان، بەڵکو گرنگ ئەوەیە هەڵوێستێک لەلای خەڵک دروست بکات .
)ئەرستۆفانیس)یش هەمیشە لەڕێگای شانۆنامەکانییەوە ڕەخنەی لە سیاسەتمەدار، سەرکردە سەربازییەکان، کاربەدەستانی باڵای وڵات و کەسە دیار و ناسراوەکانی ئەو ساتەی ئەسینا گرتووە، بە تایبەتی ئەو کەسانەی کە لە ستایلی ژیان و گوزەران و کەسایەتییدا جیاوازبوون و هەوڵیان داوە لە خەڵکی ئاسایی جیاوازتر بژین .
ئاستی کۆمیدیا لە درامای کوردییدا
گەر لاپەڕەکانی درامای کوردی لە ساڵانی حەفتاکان هەڵدەینەوە، دەبینین کۆمیدیا لەو ساڵانەد ئاستێکی بەرزی بەخۆوە بینیبوو، واتە ستافی درامی لەکوردستان کۆمەڵێک کەسای دلسۆز و لەخۆبوردووبوون و لەسەر گیرفانی خۆیان شانۆیان ئەنجام دەدات و بەگژدڕندەترین سیتمی تۆتالیتاری بەعسدا دەچوونەوە، بەبێ ئەوەی بسڵەمنەوە لەدەستەڵات، بەرهەمە شانۆییەکانیان گەواهی ئەو ڕاستییە بەڵگە نەویستە ، هەر لە کارەکانی وەک (خولە چەخماخە و ڕەجەب و پیاوخۆران و لانەوازان و جەنابی موفەتیش و لالۆ ڤانیا و کەللە سەر و گوڵاڵە و تەنەکە و ئەحەی کڕنو بۆ دەیان شانۆ و درامای دیکەی کوردی .)
هەریەک لەم شانۆو درامایانە بگرین دەبینین بەشێوەیەکی زۆر پسپۆرانە و شارەزایانە کۆمیدیایان لەخزمەت هوشیارکردنەوەی کۆمەڵگا بەکارهێناوە، بەجورێک ئەکتەر لەڕێگای وشە و وتەی کۆنی کوردەوارئئەوە کە خەڵکی هێناوەتە پێکەنین بەکاریانهێناوە لە شانۆکانیاندا بەبێ ئەوەی وشەی بازاڕی و جوێن و سوکایەتی بەکاربهێنین، بەپێچەوانەوە ئەو سەردەمە هەر حیوارێکی کۆمیدی بەکاربهێنرایە لە شانۆگەرییەکدا، بەچەشنێک ڕەنگدانەوەی هەبوو کەخەڵکی لەیەک کاتدا دەخستە پێکەنین و لە هەمان کاتدا هەڵوێستێکیان بەرامبەر ئەو کەسانە وەردەگرت کە مشەخۆر و هەڵپەرست و ماستاوچی بوون لە ناو کۆمەڵگادا، لەلایەکیترەوە وەک خەتی گشتی شانۆگەرییەکان تیپە هونەرییەکان زیاتر ئەو دەقە شانۆییانەیان بەکاردەهێنا بۆ شانۆ کە خزمەت بە ئاستی گەشەکردنی کۆمەڵگا بکات، نەک تاکی کوردی بکاتە گاڵتەجار و سوکایەتی بە کەسانیتری شارەکانی کوردستان بۆ نمونە لە نێوان هەولێرو سلێمانیدا .
(ماری بێرد) پسپۆرێکی ئینگللیزییە لە بوارەکانی لێکۆڵینەوەی سەردەمی گرێک دەڵێت: گرێکیەکان لە ساڵەکانی ٣٠٠ ی بەر لە زاییندا، ئەنتۆلۆژیایەکی گاڵتەوگەپیان بڵاوکردۆتەوە، زیاتر لە ٢٦٠ نوکتە و ڕەخنەی کۆمیدی ئامێز و قسەی نەستەقی لەخۆگرتووە، ئەم نوکتە و گاڵتەوگەپانە هەر هەموویان بۆ رۆژگاری ئەمڕۆمان دەگونجێن .
گەر تەماشای کولتوور و نەریت و پەندی پێشینانەکانی کورد بکەین، لەم بارەیەوە وەک نەتەوەیەکی زیندوو تەماشادەکرێت، بەڵام مەخابن بە کەمترین شێوە سوود لەم زەخیرە فۆلکلۆرەی خۆی وەرگرتووە. ئەفسوس ئێمەی کورد لەم بارەیەوە نەمانتوانیوە تەوزیفی ئەو پەند و لاوک و چامە شیعریانەی زەمانی پێشوی خۆمان بکهین و بیانکەینە حیواری شانۆنامەکانمان، بەمەرجێک نەتەوەی کورد خاوەنی گەورەترین داستانی خۆشەویستی و تراژیدی و کۆمەڵایەتی بووە هەر لە شانۆنامەکانی ئەحمدی خانی و مەلای جەزیری و بابە تاهیری هەمەدانی و لە خەج و سیامەند و لاس و خەزاڵ و مەم و زین و شیرین و فەرهاد و ... دەیان داستانی مێژوویی دیکە .
لە ئێستادا لەجیاتی ئەو سەروەتە گەورە میتۆلۆژییه، دەبینین تەواوی میدیا و کەناڵ و ڕادیۆ و تەلەفیزیۆن و سایتەکان لەڕێگای چەند کەسانێکی گاڵتەجاڕەوە تەواوی تۆڕەکانی ڕاگەیاندنیان بۆ قسەی بێمانا و جوێن و سوکایەتی و تەشهیر و گاڵتەئامێز تەرخانکردووە، شەوانە سەدان خێزانی کورد لەسەر شاشەی تیڤییەکانەوە بینەری ئەم جۆرە شانۆگەرییانە دەبن، کە دواجار بە خۆیان نازانن، منداڵەکانین پەروەردەکردووە، لەسەر جوێن و قسەی ناشرین و سوکایەتیکردن بە یەکتر، لێرەوە بەهای گەورە و بچوک دایک و باوک و بەهیچ جۆرێک نامێنێت، سەرئەنجام کۆمەڵگایەک بەرهەم هاتووە کە قسە و کرداری ڕۆژانەی جوێن و گاڵتەو سوکایەتیکردنە بە بەها پیرۆزەکانی نەتەوەکەی .
کۆمیدیا، گاڵەتەجاڕیی نییە
کۆمیدیا وەک چەمکێکی کۆمەڵایەتی سەنگی لەسەنگی تراژیدیا قورستر نەبێت کەمتر نییە، کاتێک لەڕێگای درامایەکی تراژیدیەوە هەموو هەستە باڵاکانت دەوروژێ لەبەر کاریگەری چیرۆک و بەسەرهاتی کاراکتەری ناو دراماکە، هەستەوەرەکانت دەبزوێنێت و دەچیتە ناو ناخی دراماکە، وەک ئەوەی کاستی سەرەکی دراماکە خۆت بیت دەکەویتە مشت و مڕ و ڕێگا چارە لای خۆتەو، واتە هێندە کاریتێتکردووە، کۆمیدیاش هەمان چەشنە، دەتوانێت لەتراژیدیا زیاتر ئەو ڕۆڵەی خۆی بگێڕێ، بۆ نمونە ئەگەر فیلمە ڕەش و سپییەکانی " شارلی شاپلن "، وەربگرین، لەوە تێدەگەین کە شاپلن چۆن توانیوویەتی لەڕێگای فیلمەکانییەوە بەشێوەی کۆمیدیا لە چینی سەرمایەداران بدات و خەڵکی هوشیار بکاتەوە لە چەوسانەوەیان بەدەست چینی چەوسێنەرەوە، وەک لە فیلمی گەڕان بەدوای ئاڵتون و فیلمەکانی تری کە منداڵێک ڕۆلی لەگەڵدا دەبینێت بەجوانترین شێوە، شاپلن ئەوە ئامانجە پیرۆزەی خۆی لەڕێگای کۆمیدیاوە تەحقیق دەکات کە لێدانە لە زۆلم و زۆری لە کەسانی مشەخۆرو مستاوچی و لەسیتمی داگیرکەر. لەهەمان کاتیشدا بینەرێکی زۆر لەسەرانسەری جیهاندا بەفلمەکانی لەلایەک پێدەکەنن و لایەکی ترەوە خەڵکە هەژار و ستەمدیدەکە هوشیار و بەئاگا دێنێت تاکو لەبەرامبەر نادادیدا هەڵوێست وەربگرن، به لام مەخابن ئەوەی لەسەر شاشەیتیڤییکانی ئێمەدا پەخش دەکرێن و قۆرخکراوە جگە لە تەهریج هیچیتر نییە، حیواری کاراکتەرەکان لەشەڕە جوێن و سوکایەتی و قسەی بازاڕی تێ پەڕنابێت .
بۆشایی کۆمێدیا لە دەقی کوردی و شانۆنامەدا
هەڵبەتە بەهۆی ئەو بێ سەر و بەریی و بێ دیسپێلینی هونەریی و نەبوونی فلتەرێک بۆ کارە هونەریەکان لە ئێستادا زۆربەی زۆری ئیشەکانی ناو تیڤئئە کوردییەکان ناچنە خانەی درامای کۆمیدیاوە، بەڵکو ئەمە تەهجیری پێدەوترێت و ئەوەشی ڕۆڵ لەم جورە شانۆ و درامایانەدا دەبینێت، پیان دەگوترێ "موهەریج" هەر بۆیە لە ئێستادا زۆرێک لە کەسانی هونەرمەند لەم بارەیەوە خاوەن موعاناتێکی زۆرن و ناوەندێک نییە دەستیان بگرێت، تاوەکو لەسەر ستێجی شانۆ و لەسەر شاشەی تیڤییەکان بەربەو فەوزایە بگرن، کە بەهۆی چەند کەس و تاقمێکی بازرگانی درام او شانۆوە، قەیرانێکیان هێناوەتە ئاراوە کە خەڵکە جادەکەی شانۆ ، خۆی بە دووربگرێت تاوەکو ئەو ڕابردووە جوانەی بەدەستیهێناوە لەکەدار نەبێت، بەڵام هەندێکیشیان ئێستاکە بۆ پارە هونەرەکەیان کردۆتە قوربانی .
گەڕانەوە بۆ ڕابردوو یان بەردەوامی لە داهێنان
کاتێک دەڵێین جیلی حەڤتاکانی دەیەی سەدەی ڕابردوو ، خاوەن پسپۆڕی و شارەزایی بوون، لە ئەداکردنی ڕۆڵەکانیان لە شانۆ و دراما کوردییەکاندا، بەڵام کەسانی لێهاتوشی تێدا هەڵکەوتبوو، کە زانکۆ ی هونەرەجوانەکان و پەیمانگایان تەواو نەکردبوو، ڕۆڵیان لەڕۆڵی کەسانی ئەکادیمی مەزنتر بوو لەوانە کە بەپەنجەی دەست دەژمێرێن مامۆستایان "سمکۆ عزیز و کمال سابیرو ئازادی حمە بچکۆڵ و مستەفا ئەحمەد ".. هتد .
لە قوتابخانە ئەکادیمیەکان دەرنەچوون، بەڵام ڕۆڵیان لە کۆمیدیا ڕۆڵێکی ئیجابی و هێجگار سەرکەوتوبووە شان بەشانی کاراکتەرە بە ناوبانگەکانی عەرەب و فارس وڵاتان، هەربۆیە هەندێک لە هونەرمەندان لەڕێگای ئیشەکانیانەوە دەیانەوێت کارە هونەرییەکانیان جۆرێک لە شقڵی ڕابردووی تێدابێت ، وەک هونەرمەندە فۆتۆگرافەرەکان لەڕێگای وێنەی ڕەش و سپییەوە هونەرەکانیان نمایش دەکەن، هەڵبەتە بەتەنها کۆمەڵێ فۆتۆی ئاسایی نییە، بەڵکو ئەوە مانیفێستی وجوودە لێرەدا چاوی کامێرا لەسەر سێکتەری" نیهیڵیزمی" ژیان و وجوود دایە، فیلمەکانی شارلی زۆرێک لەو فیلمانەی شارلی شاپلن ڕەش و سپی بوون ڕەنگە لەو کاتەدا فلیمی ڕەنگاو ڕەنگ پەیدا نەبووبێت بەڵام لەئێستادا ئەم فلمە ڕەش و سپیانە دەبینرێت؟ بزانین هۆکار چیییە؟ بێگومان وێنەی ڕەش و سپی سیمبولی زەمەنە، دەلالەت لە ڕابردوو دەکات (لە سینەمادا) بەڵام ئەوەی لەو فۆتۆسینەمایانەدا بەدی دەکرێت، هەوڵی وەسفکرنی ئێستا دەدات بە میکانزمێکی ڕابردوویانەوە .