پەرتبوونە دەستکردەکان لەنێو یاخود لەنێوان بنەماڵەکانی دەسەڵات لە کوردستانی عێراق تازە نیین؛ یەکێک لە هۆکارەکانی بەدینەهاتنی خواستەکانی کوردی عێراق بریتییە لە هەوڵی هێزە بیانییەکان بۆ پەرتەوازە کردنیان.
پێشتر لەم هەفتەیەدا وتارێکم بڵاوکردەوە لە ماڵپەڕە دیجیتاڵییەکاندا لەبارەی کودەتا بەردەوامەکەی نێو یەکێتی و دەزگا ئەمنی و هەواڵگرییەکانی. بەکورتی، بافڵ تاڵەبانی، کوڕی سەرکردەی پێشووی یەکێتی جەلال تاڵەبانی، دەستیکردووە بە دژایەتیکردنی ئامۆزاکەی خۆی لاهور تاڵەبانی، ئەو کەسەی لەگەڵیدا پێکەوە هاوسەرۆکایەتی یەکێتییان دەکرد.
کاتی کۆتاییهاتنی ئەم گرژییە سیاسییە
نزیک نییە، بەڵام بۆ ماوەیەکی کورت دەسەڵاتی سەرەوە لای بافڵ دەبێت. پۆستی خۆی لە سۆشیاڵ میدیا گۆڕیوە و خۆی بە تاکە سەرۆکی یەکێتی ناودەبات بێ گوێدانە ئەوەی کە یەکێتی بەهۆکاری یاسایی بەو جۆرە نایناسێنێت. قوباد تاڵەبانی، برای بافڵ، فەرمانی کردووە بە هێرشکردنە سەر میدیا سەربەخۆکان و ئەو میدیایانەی نزیکن لە لاهورەوە، هەروەها هێزەکانی بافڵ رۆژنامەنوسان دەستگیردەکەن. دەرئەنجام، دوو براکە پێدەچێت مکوڕبن لە سەرکوتکردنی ژینگەی ئازادی رۆژنامەنوسی لە عێراق.
هەندێک لە چاودێرانی سیاسی کور، بۆ نمونە عەبدوڵڵا حەوێز، دەڵێت سەرهەڵدانی رەوشێکی لەو جۆرە خوێندنەوەی زۆری بۆ دەکرێت و دەستوەردانی دەرەکی هۆکارە نەک کێشە نێوخۆییە ئاساییەکانی کورد، ئەوانە هەڵەن کە دەڵێن: بەرپرسە بیانییەکان و دەزگا هەواڵگیرییەکان بە نهێنی هەڕەشەیان کردووە یان هۆشدارییان داوە لەدژی لەئارادابوونی پلانێکی لەوجۆرە. تورکیا و ئێران هاوئاهەنگی دەکەن بۆ لابردنی بەرپرسێک و بەهۆی چەند هۆکارێک ئەو کەسە رەتدەکەنەوە. حەوێز راست دەکات (نوسینەکانی زۆر شایەنی خوێندنەوەن) بەڵام لەبارەی شیکارییە نێوخۆییەکانی، بیرکردنەوەیەکی هەڵەی هەیە کە دەڵیت ئەمانە لە چاو تروکانێکدا روویانداوە.
دەزانرێت کێشەکانی تورکیا لەگەڵ لاهور چین. سەرۆکی تورکیا رەجەب تەیب ئەردۆغان پەیوەندی توندوتۆڵی دیبلۆماسی و دارایی لەگەڵ مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان بونیاد ناوە. مەسرور ملکەچی تورکیایە، بەڵام لاهور بەپێچەوانەوە. لەوانەش گرنگتر ئەوەیە، کاتێک ئەمریکا دەیویست یارمەتی کوردەکانی سووریا بدات، کە لە پارتی کرێکارانی کوردستان پەکەکەوە نزیکن، لاهور یارمەتی واشنتنی دا بەجۆرێک تاوەکو ئێستا ئەردۆغان لەبیرینەکردووە.
کێشەی ئێران ئاڵۆزترە. لاهور زیاتر وەک پیاوی ئێران تەماشا دەکرێت. بەدڵنیاییەوە، ئەو کەسێکی بەشدارە لە کۆبوونەوەکان، زیاتر بەهەمان شێوەی سەرۆککۆماری عێراق بەرهەم ساڵح و سەرۆکوەزیرانی عێراق مستەفا کازمی. لێکدانەوەکان بەو ئاراستەیەن کە ئایا ئێران بەدوای چارەسەرێکەوەیە بۆ کێشەکانی سەر سنوورەکەی و دەیەوێت رێککەوتنێک بکات بۆ گۆڕینی پێشهاتە مەترسیدارەکان لە بەرژەوەندی خۆی. لاهور هەر کارێکی کردووە کە زانیبێتی لە بەرژەوەندی هەرێمی کوردستانە. هەندێک جار واشتنتن بەم رێککەوتنانە توڕە بووە و هەندێک جاریش رەوشەکەیان باشتر کردووە.
پاڵنەری ئێران و بەدیاریکراویش، سوپای پاسدارانی ئێران، ئەوەنییە کە رقیان لە لاهور بێت، بەڵکو ئەوەیە کە لەوبڕوایەدان دەتوانن باشتر و ئاسانتر بافڵ تاڵەبانی کۆنتڕۆڵ بکەن. نزیکەی زیاتر لە دەیەیەک پێش ئێستا، بافڵ لەناکاو عێراقی جێهێشت، ئەوە شتێکی سەیر و نامۆ بوو کاتێک جەلال تاڵەبانی لە تەندرووستییەکی باشدا بوو، بافڵ نەک قوباد لەبەرپرسیاری دەزگا ئەمنییە هەستیارەکاندابوو. بنەڕەتی چیرۆکەکە ئەوەیە کە بەرپرسانی ناو دەزگای هەواڵگری ئەمریکا گەشتنە ئەو بڕوایەی کە بافڵ تاڵەبانی زانیاری لەبارەی بازرگانە ئەمریکییەکانەوە دابوو بە دەزگای هەواڵگری ئێرانی کە هێرشەکەی سەر هێزە بیانییەکانی بەدواداهات.
دەسەڵاتدارانی ئەمریکا، پێش چەند ساڵێک بەر لەگەڕانەوەی بۆ هەرێم، بافڵ تاڵەبانییان ئاگادارکردەوە و کارتێکی ئاگادرکردنەوەیان ئاڕاستەکرد، دواتریش کوڕەگەورەکەی جەلال تاڵەبانی کە دوورخرابووەوە، رووبەڕووی تووڕەیی ئەمریکا بووەوە. ئایا بافڵ ئەو وانەیە فێربووە بەتایبەت راگرتنی باڵانسی نێوان ئەمریکا و ئێران؟ ئەوەی دیارە، نەخێر.
بەرپرسی نوێی دەزگای زانیاری(هەواڵگری یەکێتی نیشتیمانی کوردستان) (سەلمان ئەمین) پێشتر ئەندامی بزووتنەوەی ئیسلامی کوردستان و هەروەها ئەندامی گروپی چەکداری ئەنسار و ئیسلام بووە کە دواتر لە ئاڵوگۆڕێکدا خۆی رادەستی یەکێتی نیشتیمانی کوردستان کردەوە لەبەرامبەر لێخۆشبوون لێی. لیژنەی تایبەت بە رووداوەکانی ١١ی سێپتەمبەر، لەلایەن ئاژانسی ناوەندی هەواڵگرییەوە پەڕاوێکی تایبەتی دەرکرد و تیایدا گروپی ئەنسار و ئیسلامی وەک هاوپەیمانی قاعیدە لە باکووری رۆژهەڵاتی عێراق ناساندووە. لە راپۆرتێکی ساڵی ٢٠٠٣دا، کۆمەڵەی قەیرانە نێودەوڵەتییەکان، باسی لەوەکرد، "کە مەحاڵە گروپی ئەنسار و ئیسلام بەبێ گرووپە چەکدارییەکانی ئێران بتوانن پارێزگاری لەمانەوەی خۆیان بکەن، کە ئەو گرووپانە پاڵپشتیکاری سەرەکی ئەنسار و ئیسلامن".
سەلمان ئەمین، مەشق و راهێنانی تایبەتی لەسەر ئۆپەراسیۆن و رووبەڕووبوونەوەی تیرۆر لەلایەن وەزارەتی زانیاری و ئاسایش (دەزگای هەواڵگری ئێران) لە تاران وەرگرتووە. باوکی کەسایەتییەکی گرنگ بووە لەبازنە ئیسلامییەکەدا لە ئێران. لەکاتێکدا سەلمان ئەمین لەگەڵ بزووتنەوەی ئیسلامی و هێزە سەربازییەکانیان کاری کردووە، لەکاتێکدا ئەو وەک سەرچاوەیەک و ئاڵۆگۆڕکەرێکی زانیاری لەنێوان زانیاری و بزووتنەوەدا بۆ زانیاری کاری نەکردووە.
لەهەمان کاتدا، بەرپرسی نوێی دەزگای دژەتیرۆر (وەهاب هەڵەبجەیی) بەهەمان شێوە پێشتر لە بزووتنەوەی ئیسلامیدا بووە و وەک بەرپرسی ئاسایشی بەرپرسێکی ئەو حزبە کاری کردووە. سەرباری کودەتاکەی، بافڵ تاڵەبانی، وەهاب هەڵەبجەیی و سەلمان ئەمینی وەک بەڕێوبەر دامەزراندووە، ئەمەش بەبڕوای دەزگای هەواڵگری ئێران بتوانێت ژینگەیەکی نوێ لەبەرژەوەندی ئێران و لەدژی ئەمریکا بێنێتە کایەوە. بەگوێرەی ئەوەی تائێستا دەردەکەوێت راستە، بافڵ کەسانی ناشایستە بۆ جومگەی هەستیاری هێز و دەسەڵات دەپاڵێوێت کە رەنگە ئەم هەنگاوەی ئەنجامی نامۆی ناوچەیی و هەرێمی هەبێت.
بەکورتی، ئەوەی دیارە ئەوەیە، کە بافڵ ویستویەتی کە نرخێک بدات کە هەرگیز لاهور نەیویستووە بیدات، ئەمەش رێگەدان بەدەستبەکاربوونی بەرپرسانی دژە رۆژئاوا و مەشقپێکراوی ئێران بۆ وەرگرتنی هەستیارترین پۆستی ئەمنی لەسلێمانی، کە یەکێك لەدەزگاکان تائێستاش ئەمریکا بە هاوپەیمانی گرنگیی خۆی دەزانێت، بەڵام رەنگە چیتر وانەبێت.
رەخنەکان راستن کە هەڵەیە جەخت بکرێتەوە سەر تاکەکەس نەک سیستەم، من هاوڕام لەگەڵ رەخنەگرتن لەسیاسەتی ئەمریکا، خۆشم رەخنەم لێ گرتووە زۆرجار. لە راستیدا، پرۆفیشناڵی، سیستەمی ئایدۆلۆژیای ئازاد، تاکەکەسەکان گرنگترە لە زۆرێک خاوەن هزر و داڕێژەرانی سیاسەت، کە هەوڵی خستنەڕووی دەدەن. زۆرێک لە ئەمریکییەکان، وا لە هەرێمی کوردستان دەڕوانن، ناوچەیەکی سەقامگیرە بەبەراورد بە ناوچەکانی دیکەی عێراق کە گروپە میلیشیاکان کردە و هێرشی ناو بەناو ئەنجام دەدەن. بۆ یەکەم جار لەساڵی ٢٠٠٣ەوە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا فێربوو کە بەبێ هاوڕێ دڵسۆزە راستەقینەکانی کار و ئۆپەراسیۆنی خۆی لە هەرێمی کوردستان ئەنجام دەدات. زۆر بەسادەیی، بەڕێوبەری بیڵ بێرنس دەزگای هەواڵگری نیشتیمانی، جەیک سولیڤان راوێژکاری ئاسایشی نیشتیمانی ئەمریکا و ئەنتۆنی کلینۆتن رەنگە خەوتبن، بەوەی کە رێگە دەدەن کە پیاوەکانی ئێران پێگە هەستیار و باڵاکانی سیاسەت و ئەمنییەت لە سلێمانی پڕبکەنەوە.