ڕۆژنامەی "زە هێڵ - THE HILL" ی ئەمریكا وتارێكی باتریشا كەرەمی بەڕێوەبەری هەرێمایەتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی پەیمانگای كۆماری نێودەوڵەتی لە واشنتۆن بڵاوكردووەتەوە و ئاماژە بەوە دەكات، سەرباری ئەوەی وڵاتەكەی گیرۆدەی چەندین كێشەی دیكەیە، لەوانەش تایەفەگەری كە ڕەگ و ڕیشەی داكوتاوە، هەروەها سیستمی "تاڵانكردنی سیاسیش"، بەڵام سێبەری گەندەڵی دیاترین قەیرانەكانی عێراقە،

ئەو نوسەرە جەخت لەوە دەكاتەوە، ڕێگەی بەرە و چاكسازی كە ناوەرۆكی هەبێت بەلای كازمییەوە، دیارە كارێكی دوورو درێژە و پڕە لە بەربەست و ڕێگری، بە تایبەت دوای تیرۆركردنە شۆكهێنەرەكەی هیشام هاشمی پسپۆڕی ئەمنی عێراق، كە زیاتر وەک گولـلەیەكی ئاگاداركردنەوە بۆ كازمی سەیر دەكرێت .

دوای دوو دەیە لە گۆڕانێكی پڕ لە ئاژاوە لە دكتاتۆریەتەوە بۆ خواستی سەرهەڵدانی دیموكراسیەت، هێشتا سیستمی حكومڕانی لە عێراق گیرۆدەی گەندەڵیەكی تەشەنەسەندووە .

سەباری بوونی سەروەت و سامانێكی زۆری نەوتی، كە دەكرا بكرایەتە خێر و بێر بۆ سەرجەم عێراقییەكان، ئەو نوسەر پێی وایە سیستمی دەوڵەتی عێراقی لە بنەرەِتەوە  بۆ شۆردنەوەی داهاتی نەوت دامەزراوە، كە لە ڕێگەی كەرتی تایبەتەوە دەبێتە سەروەتێكی زەبەلاح بۆ حزبە سیاسییەكان و ئەو هێزە چەكدارە نیمچە سەربازییانە، بێ ئەوەی هیچ كەسێك بتوانێت لێپرسینەوەی لێ بكات .

تەشەنەكردنی ڤایرۆسی كۆرۆنا و نزمبوونەوەی نرخی نەوت بوونە هۆی فشاری زیاتر لەسەر دەوڵەت، هەروەها بووە هۆی ئاشكراكردنی لەرزۆكی  و داڕمانی سیستمی تەندروستی و كۆلیژەكانی پزیشكی وژێر خانی ئابوری، كە دیارە ئەوەش ئەنجامێكی چاوەڕوانكراوی سیاسیەتی بەفیڕۆدانی داهاتی وڵاتە .

 وەك ڕۆژنامەكە ئاماژەی پێكردووە، لە كاتی قەیرانی كۆرۆنادا ئەو خراپییەی دۆخی دامەزراوە تەندروستییەكانی عێراق باشتر دەركەوت، كە سەرجەم نەخۆشخانە گشتی و تایبەت و نۆرینگەكانیش دەستەوستان بوون لە ئاست پێشوازیكردن لەو ژمارە زۆرەی تووشبوانی كۆرۆنا، كە هاوكات نەبوونی كەلوپەلی پزیشكی و خۆپارێزی بووە هۆی تووشبوون و گیانلەدەستدانی ژمارەیەك لە پزیشك و كادیرانی كەرتی تەندروستی لەو وڵاتە .

نوسەری بابەتەكە ئاماژەی بەوەكردووە، كەمبوونەوەی داهاتی نەوت، بووە شتێكی ئەستەم كە حكومەتی عێراقی بتوانێت پارێزگاری بكات لەو تۆرە دڵنیاییە تایبەتەی كە هەیبووە، بۆیە دەستبردنی زیاتر بۆ قوتی خەڵك و سكهەڵوشین، چاوەڕواندەكرێت شەقامی عێراقی بە تەواوی توڕەبێتەوە، چونكە نزیكەی نیوەی بودجەی دەوڵەت دەچێت بۆ مووچەی فەرمانبەرانی حكومەت و خانەنشینی .

بۆیە بەهۆی تێكەڵاوبوونی زیاتری قەیران و كێشەكان، مەترسی بەرپابوونی ئاڵۆزی و هەرەسی دارایی راستەقینە ئەگەرێكی بەهێزە لە عێراقدا، كە وادەهات شەقام هیچ متمانەیەكی بە دامەزراوەكانی دەوڵەت نەمێنێت .

 نوسەر لە وتارەكەیدا پێی وایە لەمپەری گەورە و قورس لە شانۆی سیاسی عێراقدا سیستمی بەشبەشكارییە، كە لە ساڵی 2003وە پەیڕەو دەكرێت و بە بنەرەتی گەندەڵیەش دادەنرێت، چونكە سیستمێكە ئەولەویەت دەدات بە بەرژەوەندی حزبەكان لەسەر حسابی پسپۆڕی و لێوەشاوەیی .

ئەو سیستمە لە كفتوگۆكانی پێكهێنانی حكومەتدا، بووەتە هۆی دروستبوونی كەلتورێكی سیاسی بۆ دابەشكردنی دەسەڵاتی حكومە ت لە نێوان ئەندامانی ئەو حزبەی كە ماقی هەیە 800 كەس دابمەزرێنێت لە وەزارەت و دامەزراوە جیاجیاكان .

ڕۆژنامەكە جەختدەكاتەوە لەگەڵ هەر هەڵبژاردنێكدا، هەموو حزبێكی سیاسی وەزارتەكەی بەكاردەهێنێت بۆ دامەزراندنی زیاتری ئەندامەكانی، ئەوەش بووەتە هۆی زیادبوونی قەبارەی موچە و پەیوەست بوونی بە بازاڕی كاركردنەوە، كە دڵسۆزی بۆ حزب زاڵبووە بەسەر هەموو بەرژەوەندییەكاندا .

 ئەو هۆكارە بووەتە هۆی هەڵائاوسان و زیادبوونی ژمارەی فەرمانبەر، بەشێوەیەك لە ساڵی 2004دا 850 هەزار فەرمانبەر هەبووە، بەڵام لە ساڵی 2016دا زیادیكردووە بۆ 7 ملیۆن فەرمانبەر، بە تایبەتیش سوودمەندبوونی ئەو فەرمانبەرانەی كە لە حزبەوە نزیكن .

ڕۆژنامەكە نووسیویەتی، پێویستە لێرەدا ئاماژە بكرێت بە كازمی و تیمەكەی لە حكومەت، بە تایبەت دوای ئەو ڕیوشوێنە بوێرانەیەی كە گرتوویەتیە بەر، بۆ هەڵوەشاندنی تۆڕەكانی گەندەڵی كە تەشەنەی كردووەتەوە ناو دەوڵەت و خودی داهاتەكەشییەوە، بەڵام هێشتا پێویستی بە هەوڵی زیاتر هەیە .

عێراق پێویستی بە گواستنەوەیەكی جۆرایەتی هەیە و تێگەیشتە لەوەی كێشەكان تەنها ژێرخانی نین، بەڵكو كلتوریشە، چونكە بەبێ گۆڕانكاری لە كلتورێكدا كە لەژێر كۆنترۆڵی دەوڵەتدا نییە، هەروەها بێ لێپرسینەوە، بە هیچ شێوەیەك ناتوانرێت چاكسازی ئەوتۆ بكرێت، كە كاریگەریی بەرچاوی هەبێت .

لە كۆتایی وتارەكەدا نوسەر ئاماژەی بەوەكردووە، بۆ یەكەمجار و دوای چەندین ساڵ لە عێراق، خەڵك دەتوانێت بە وریاییەوە ستایشی ئەو ڕێوشوێنانەی ئەم دواییە بكات كە كازمی ئەنجامی داوە، بۆ چارەسەركردنی قەیرانە درێژخایەنەكان كە ئەو وڵاتە گیرۆدەی بووە، بەڵام هێشتا كاری زۆری لەبەردەمدایە، كە عێراقییەكان چاوەڕێی دەكەن، بەر لەوەی سەركەوتن بەسەر جەنگی دژی گەندەڵیدا ڕابگەیەنن.